Ornis Polonica 2023, 64: 81–106
Wzrost pomorskiej populacji sóweczki Glaucidium passerinum na tle sytuacji gatunku w Polsce i Europie
Arkadiusz Sikora, Mateusz Gutowski, Damian Ostrowski, Urban Bagiński, Małgorzata Bagińska, Grażyna Jaszewska, Michał Przystański, Michał Barcz, Miłosz Kowalewski
Abstrakt: W XXI wieku na Pomorzu nastąpił wzrost populacji lęgowej i ekspansja terytorialna sóweczki Glaucidium passerinum. Pod koniec lat 1990. odnotowano pierwszego terytorialnego samca, a od roku 2006 rejestrowano gatunek corocznie. W latach 2016–2022 jej obecność wykazano na 15,8% kwadratów (N=80) spośród 507 powierzchni 10 × 10 km w regionie, w tym najpowszechniej w środkowej części Pomorza (30,6% kwadratów z obecnym gatunkiem; N=144), następnie na Pomorzu Gdańskim (14,0%; N=164) i najmniej powszechnie w części zachodniej (6,5%; N=199). Sóweczka najliczniej zasiedlała pojezierza w południowej części regionu, a populację na Pomorzu oceniono na 250–350 terytoriów. Najważniejsze ostoje sóweczki w regionie to Bory Człuchowskie (50–60 terytoriów), Obszar Specjalnej Ochrony (OSO) Puszcza nad Gwdą (40–50 ter., w tym 20–25 ter. w Pomorskim Regionie Ornitologicznym), OSO Bory Tucholskie i Lasy Puszczy nad Drawą (po 15–25 ter.) oraz OSO Dolina Słupi i Wielki Sandr Brdy (po 15–20 ter.). W latach 2020–2022 przeciętne zagęszczenie na 9 powierzchniach wyniosło 1,7 ter./10 km2 powierzchni całkowitej (zakres 0,4–3,0) oraz 1,9 ter./10 km2 powierzchni leśnej (0,4–3,2). Spośród 71 dziupli lęgowych sóweczki na Pomorzu większość wykryto w borze mieszanym świeżym (31,0%) i w borze mieszanym bagiennym (26,7%). W najważniejszej ostoi – Borach Człuchowskich – sóweczki najczęściej zasiedlały bory o silnym uwilgotnieniu (64,3%). Dziuple lęgowe były zlokalizowane głównie w sosnach Pinus sylvestris (63,0%) i w świerkach Picea abies (20,5%) oraz mniej licznie w dębach Quercus sp., brzozach Betula sp. i olchach Alnus sp. Przeważały dziuple w drzewach żywych (76,7%), rzadziej w drzewach martwych (13,7%) i zamierających (9,6%). Sosna była zdecydowanie dominującym gatunkiem (84,5%) w siedlisku lęgowym sóweczki. Istotne znaczenie jako gatunek współdominujący miał świerk (46,5% stanowisk lęgowych), a w podszycie był obecny w 78,9% stanowisk. Na Pomorzu sóweczki gniazdowały w wydzieleniach, w których wiek drzewostanów wynosił od 59 do 199 lat (średnia 120 lat; N=71), z wyraźną preferencją starszych klas wieku. Na podstawie najnowszych danych podanych w niniejszej publikacji populację sóweczki w Polsce oceniono na 1 900–2 600 terytoriów. Populacja sóweczki w Borach Człuchowskich stanowi ok. 2,4% populacji krajowej, w OSO Puszcza nad Gwdą występuje 2,0% populacji krajowej, w OSO Bory Tucholskie i Lasy Puszczy nad Drawą, w OSO Dolina Słupi oraz OSO Wielki Sandr Brdy po 0,9%. Obszar Borów Człuchowskich jest obecnie najważniejszą ostoją sóweczki na Pomorzu i z tego powodu kwalifikuje się jako ostoja krajowa IBA oraz OSO Natura 2000.
Słowa kluczowe: wzrost liczebności, rozmieszczenie, Glaucidium passerinum, sóweczka, siedlisko, ochrona, IBA, OSO Natura 2000, Pomorze
Ornis Polonica 2023, 64: 107–118
Tempo wzrostu piskląt mewy białogłowej Larus cachinnans i oznaczanie ich wieku na podstawie pomiarów biometrycznych
Marcin Przymencki, Klaudia Litwiniak, Magdalena Zagalska-Neubauer, Joanna Pomorska-Grochowska, Paweł Grochowski, Grzegorz Neubauer
Abstrakt: Znajomość tempa wzrostu piskląt ptaków jest istotna w wielu badaniach ekologicznych oraz ewolucyjnych i ma znaczenie praktyczne – pozwala oznaczyć ich wiek. W niniejszej pracy po raz pierwszy dla gatunku opisujemy wzrost piskląt mewy białogłowej Larus cachinnans. Proponujemy także metodę szacowania wieku piskląt na podstawie pomiarów biometrycznych. Dane zbieraliśmy w koloniach lęgowych mew w latach 2005 i 2007 na Zb. Włocławskim oraz w latach 2019–2020 na Zb. Mietkowskim. Łącznie pomiary przydatne do oznaczania wieku wykonaliśmy dla 275 piskląt o znanej dacie wyklucia, w tym wielokrotnie (dwa lub więcej razy) zmierzyliśmy 150 z nich (łącznie 546 schwytań). Przeanalizowaliśmy cztery cechy fenotypowe: długość całkowitą głowy (DCG), długość skoku (DT), wysokość dzioba w podcięciu (WD) i masę ciała (MA). Pisklęta w dniu wyklucia osiągały średnio: DCG – 47,0 mm (zakres 46,4–47,5 mm), DT – 24,2 mm (zakres 23,8–24,6 mm), WD – 7,0 mm (zakres 6,8–7,0 mm), MA – 55,1 g (zakres 51,8–65,2 g). Wymiary i masa młodych mew w 35. dniu życia, czyli tuż przed osiągnięciem lotności, wynosiły średnio: DCG – 118,7 mm (zakres 113,0–125,3 mm), DT – 76,0 mm (zakres 73,3–80,4 mm), WD – 14,0 mm (zakres 13,1–14,8 mm), MA – 994,7 g (zakres 857,7–1230,4 g). DCG, WD, DT rosły relatywnie jednostajnie aż do osiągnięcia mniej lub bardziej wyraźnej asymptoty, jedynie krzywa wzrostu MA miała wyraźny sigmoidalny kształt. Tempo wzrostu poszczególnych cech (oprócz WD) początkowo rosło, a następnie spadało. DCG rosła średnio 1,99 mm/dobę, z najwyższym przyrostem w 7. dniu życia. Wzrost DT osiągał średnio 1,44 mm/dobę a największy przyrost zanotowano w 10. dniu życia. Wzrost WD w okresie pisklęcym wykazywał malejące tempo wzrostu (z 0,3 mm do 0,1 mm na dobę), średnio wynosił 0,2 mm/dobę. Przyrost MA piskląt osiągał średnio 26,1 g/dobę. MA piskląt rosła do 10 dnia życia, a tempo wzrostu masy osiągnęło szczyt w 16. dniu po wykluciu – 48,4 g/dobę. Zebrane dane umożliwiły stworzenie narzędzia do szacowania wieku na podstawie pomiarów biometrycznych pozwalają na bardziej precyzyjne zaplanowanie prac w koloniach lęgowych mew. Dla dwóch cech, najbardziej przydatnych w oznaczaniu wieku (DCG i MA), udostępniono arkusz MS Excel z formułami obliczającymi wiek pisklęcia na podstawie wykonanych pomiarów (Załącznik 1 do niniejszej pracy, do pobrania na witrynie www.ornis- polonica.pl). Z ich wykorzystaniem możliwe jest także wsteczne odtworzenie przybliżonych dat klucia, tym samym uzyskanie informacji o fenologii gniazdowania w kolonii.
Słowa kluczowe: mewa białogłowa, Larus cachinnans, pisklęta, tempo wzrostu, oznaczanie wieku
Ornis Polonica 2023, 64: 119–128
Spadek liczebności populacji dzięcioła białoszyjego Dendrocopos syriacus w aglomeracji krakowskiej
Łukasz Kajtoch, Bartłomiej Kusal
Abstrakt: Dzięcioł białoszyi Dendrocopos syriacus, gatunek chroniony Dyrektywą Ptasią Unii Europejskiej, występuje w Polsce od blisko półwiecza. Po okresie ekspansji nastąpił regres populacji wiejskiej w kluczowym obszarze występowania w południowo-wschodniej części kraju. Gatunek ten występuje powszechnie także w miastach południowej, wschodniej i centralnej części kraju, ale wiedza o miejskich populacjach jest fragmentaryczna. Powoduje to, że w ramach sieci Natura 2000 w Polsce ochroną objęto jedynie populacje w krajobrazie rolniczym. W niniejszym opracowaniu porównano stan populacji dzięcioła białoszyjego w aglomeracji krakowskiej w latach 2012–2015 i 2021. W analizowanym okresie liczebność gatunku zmalała o 50% (z około 21 do 12 stanowisk na badanych trzech powierzchniach). Jednocześnie zaobserwowano zwiększenie się udziału par mieszanych z dzięciołem dużym Dendrocopos major i par tworzonych przez hybrydy. Spadek liczebności był prawdopodobnie związany z ubywaniem dogodnych siedlisk (zadrzewień i sadów). Na zanik terytoriów wpływ mogła mieć także konkurencja z dzięciołem dużym, który zwiększa liczebność w kraju, oraz hybrydyzacja między tymi gatunkami. Zanik stanowisk dzięcioła białoszyjego w Polsce południowo-wschodniej może doprowadzić w przyszłości do wzrostu stopnia zagrożenia gatunku. Wskazane jest uwzględnienie potrzeb ochrony gatunku w planowaniu przestrzennym terenów zurbanizowanych, zwłaszcza poprzez utrzymanie i odtwarzanie preferowanych zadrzewień), a także wprowadzenie monitoringu populacji.
Słowa kluczowe: dzięcioł białoszyi, Dendrocopos syriacus, Kraków, spadek liczebności, zagrożenia
Ornis Polonica 2023, 64: 129–154
Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2022
Komisja Faunistyczna
Ornis Polonica 2023, 64: 155–157
Pierwsze stwierdzenie płochacza czarnogardłego Prunella atrogularis w Polsce
Marzena Prokop, Tadeusz Stawarczyk
Ornis Polonica 2023, 64: 158–159
Wilniewczyc P., Szczepaniak W., Przybylska J., Maniarski R., Wachecki M., Dudzik K. 2022. Ptaki Kielc. Towarzystwo Badań i Ochrony Przyrody, Kielce. ISBN 978-83-963072-0-0
Tomasz Janiszewski
