Ornis Polonica 2023, 64: 1–16
Rozmieszczenie, liczebność i skład gatunkowy dużych mew Larus sp. lęgowych na Białorusi w latach 2018–2022
Irina Samusenko, Alexander Pyshko
Abstrakt: W niniejszej pracy oceniono aktualny stan i dynamikę populacji dużych mew z rodzaju Larus na podstawie wszystkich znanych przypadków ich gniazdowania na Białorusi po raz pierwszy od 2009 roku. Ich liczebność oszacowano na 8 000–9 500 par lęgowych w latach 2021–2022 (3,5-krotny wzrost od 2009 roku). 70–80% wszystkich mew gnieździło się w 8 dużych koloniach liczących > 100 par, w tym największej kolonii w Gatovie (5 000 par). Około 75% kolonii znajdowało się na dachach budynków w 9 miastach, a 25% w siedliskach naturalnych. Z całkowitej liczby gniazdujących na Białorusi par dużych mew, co najmniej 4 800 stanowiły mewy białogłowe Larus cachinnans, a 800 – mewy srebrzyste L. argentatus. W kolonii w Gatovie stwierdzono także gniazdowanie kilku osobników mew żółtonogich L. fuscus i romańskich L. michahellis, głównie w parach z innymi gatunkami. Pozostała część oszacowanej liczebności populacji może obejmować zarówno pary mieszane oraz „czyste”, jak i mieszańce międzygatunkowe, których liczebności nie można dokładniej określić. Mewa białogłowa zdominowała prawie cały kraj, z wyjątkiem kilku stanowisk na torfowiskach wysokich i jeziorach na północy i północnym zachodzie, gdzie mewa srebrzysta była najliczniejsza. Oba te gatunki zaczęły gniazdować na Białorusi w latach 80. XX w., ale ich ekspansja rozpoczęła się z różnych kierunków. Wzrost liczebności mewy srebrzystej był znacznie szybszy do roku 2000; tempo wzrostu mewy białogłowej przekroczyło go o ponad rząd wielkości w ciągu ostatnich dwóch dekad. Nowo obserwowane gniazdowanie na dachach przyczyniło się do tak gwałtownego wzrostu mewy białogłowej na Białorusi i jej obecnej wysokiej liczebności. Co ciekawe, zjawisko to jest bardzo rzadkie w innych regionach. Dynamiczny wzrost populacji dużych mew w Mińsku i okolicach miał prawdopodobnie związek z obfitością bazy pokarmowej na największym w kraju składowisku odpadów komunalnych i dostępnością bezpiecznych miejsc lęgowych (dachy budynków).
Słowa kluczowe: liczebność, rozmieszczenie, pary lęgowe, trendy populacji, mewa białogłowa, Larus cachinnans, mewa srebrzysta, Larus argentatus, mewa żółtonoga, Larus fuscus, mewa romańska, Larus michahellis, Białoruś
Ornis Polonica 2023, 64: 17–30
Jesienna migracja ptaków szponiastych w Sudetach Zachodnich
Kamil Struś
Abstrakt: W latach 2001–2022 prowadzono obserwacje jesiennej migracji ptaków szponiastych w Sudetach Zachodnich, wykonując 203 kontrole (677 h obserwacji) na Przełęczy Mysłowskiej w Górach Kaczawskich. Łącznie odnotowano 9 659 osobników migrujących, średnio 14,3 os./h. Maksymalne dzienne liczebności w zakresie 101–703 os. stwierdzono w trakcie 34 kontroli (16,7%). Dwa najliczniejsze gatunki to myszołów Buteo buteo (79,7% ugrupowania) oraz krogulec Accipiter nisus (10,7%). Jedynym gatunkiem bliskim 3% progu udziału w zespole był błotniak stawowy Circus aeruginosus (2,8%). Pozostałe gatunki były obserwowane znacznie rzadziej i poza pustułką Falco tinnunculus (1,3%) i trzmielojadem Pernis apivorus (1,3%), nie przekraczały 1% udziału w zespole. Główny przelot trwał od ostatniej dekady września do połowy listopada, ze szczytem liczebności pomiędzy 10. a 30. października. Największe odnotowane liczebności w ciągu dnia wynosiły 758 os., 703 os., 404 os., 351 os. i 327 os. Obserwowane ptaki migrowały głównie pojedynczo lub w małych grupach liczących kilka osobników. Największe odnotowane stada myszołowów osiągały liczebność do 100 os. Intensywność migracji ptaków szponiastych w Górach Kaczawskich była wyższa w stosunku do innych pasm Zachodnich Sudetów oraz Karpat. Może to wynikać z kształtowania się lokalnych tras migracyjnych dopasowanych do rzeźby terenu oraz układu głównych szlaków migracyjnych w Europie Środkowej i Wschodniej.
Słowa kluczowe: migracje, szponiaste, Sudety, Karpaty, Polska
Ornis Polonica 2023, 64: 31–51
Czy sroki Pica pica korzystają ze śmietników jako źródeł pokarmu antropogenicznego w mieście? Analiza na przykładzie Poznania
Kamil Kaczmarek
Abstrakt: W celu określenia, czy sroki Pica pica wykorzystują śmietniki jako źródła łatwo dostępnego pokarmu antropogenicznego, w okresie od grudnia 2021 do listopada 2022 obserwowano kosze na śmieci na dwóch osiedlach mieszkaniowych w Poznaniu. Dwa razy w miesiącu kontrolowano 252 kosze pojedyncze oraz 30 śmietników zbiorczych składających się z kilku kontenerów. Łączny czas obserwacji srok na koszach pojedynczych tylko w dwóch miesiącach przekroczył 1% ogólnego czasu obserwacji tego typu pojemników. Częstotliwość wizyt śmietników zbiorczych, ogólnodostępnych dla ludności, była zwykle na poziomie ponad 10% ich miesięcznego czasu obserwacji. W każdym miesiącu sroki były stwierdzane głównie na 2–5 koszach. Sroki odwiedzały śmietniki przede wszystkim pojedynczo lub parami. Nie znaleziono pozytywnego związku między liczbą koszy lub ich jakością a stabilnością terytorium srok. Zarówno obserwacje koszy, jak i dodatkowe dane pozyskane w wyniku obserwacji srok żerujących na wyrzucanych przez mieszkańców resztkach wskazują, że w okresie jesienno-zimowym wrona siwa Corvus cornix może być konkurentem pokarmowym sroki. Niska ogólna częstość odwiedzin koszy sugeruje, że pokarm antropogeniczny znajdowany w śmietnikach nie jest tak istotny dla srok, jak się na ogół przypuszcza, lub sroki mogą efektywnie wykorzystywać inne źródła takiego pokarmu.
Słowa kluczowe: sroka, Pica pica, pokarm antropogeniczny, konkurencja pokarmowa
Ornis Polonica 2023, 64: 52–70
Zmiany rozmieszczenia i liczebności oraz ekologia oknówki Delichon urbicum w Lublinie w latach 1964–2016
Tomasz Buczek
Abstrakt: Ocenę liczebności i rozmieszczenia lęgowej populacji oknówki Delichon urbicum w Lublinie (na obszarze administracyjnym miasta o pow. 147,47 km2) prowadzono w roku 2016 i następnie kontynuowano w latach 2018–2021 w celu ustalenia wpływu termomodernizacji na liczebność wybranych kolonii. Uzyskane wyniki liczebności oraz rozmieszczenia oknówek porównano z wynikami niepublikowanych badań z lat 60., 80. i 90. XX w. Historyczne dane dotyczące rozmieszczenia kolonii naniesiono na, odtworzone przez autora, mapy zabudowy miejskiej w poszczególnych okresach. W roku 2016 stwierdzono łącznie 655 par lęgowych, w tym 520 par zasiedlało zabudowę wysoką (budynki 4-kondygnacyjne i wyższe). Od początku lat 60. do roku 2016 powierzchnia zabudowy wysokiej wzrosła pięciokrotnie, a liczebność oknówki 15-krotnie, z 35 do 520 par, z najintensywniejszym wzrostem na przełomie lat 70. i 80. XX w. Wybierając lokalizację kolonii oknówki preferowały tereny o wysokim współczynniku powierzchni biologicznie czynnej lub ich sąsiedztwo. W ostatnich trzech dekadach kolonie oknówek znikały z dzielnic centralnych i przenosiły się na osiedla położone na obrzeżach miasta, co można wiązać ze zmianami w dostępności bogatych żerowisk oraz materiału do budowy gniazd. Obserwowano również porzucanie kolonii na budynkach remontowanych i poddawanych termomodernizacji. Na lubelskich osiedlach oknówki gniazdowały w zagęszczeniach 4,0–72,6 p./10 ha. Na terenach podmiejskich zagęszczenia były znacznie niższe (1,2 p./km2). Na wybranych osiedlach z zabudową 5-kondygnacyjną oknówki w 74% (N=86 gniazd) wybierały 3. i 4. kondygnację. Na osiedlach o mieszanej zabudowie 5- i 12-kondygnacyjnej zajmowały 3. i 4. oraz 8. kondygnację (odpowiednio: 12%, 15% i 15%; N=218 gniazd). Na jednym z osiedli, gdzie zabudowa nie uległa zmianie, oknówki zmieniły preferencję z 3.–6. kondygnacji w roku 1991 (55%; N=71) na 7.–10. kondygnację w roku 2016 (66%; N=43), co prawdopodobnie było związane ze wzrostem drzew na osiedlu. Na osiedlach o wysokiej zabudowie oknówki najczęściej umieszczały gniazda w otworach okiennych (82,4%; N=675 gniazd zajętych i niezajętych), zaś na terenach podmiejskich pod okapem dachu (64,1%; N=117). W wysokiej zabudowie 42,0% (N=520) oknówek budowało gniazda na ścianach o wystawie wschodniej, 22,8% – północnej, 18,0% – południowej i 17,2% – zachodniej. Na dwóch osiedlach, gdzie budynki ocieplano w roku 2016, po dwóch latach odnotowano spadek liczby zajętych gniazd z 27 do 7 i z 12 do 2. Sukces gniazdowy par w wysokiej zabudowie wynosił 88% (N=344). Główną przyczyną strat lęgów były celowe lub przypadkowe uszkodzenia gniazd (34,1%; N=41).
Słowa kluczowe: oknówka, Delichon urbicum, liczebność populacji, zmiany liczebności, przyczyny zmian liczebności, synurbizacja ptaków, ekologia lęgów, Lublin
Ornis Polonica 2023, 64: 71–74
Pierwsze stwierdzenie gilaka pustynnego Bucanetes githagineus w Polsce
Wojciech Guzik
Ornis Polonica 2023, 64: 74–80
Gniazdowanie gawrona Corvus frugilegus w powiecie siedleckim w okresie 1970–2022
Andrzej Dombrowski, Łukasz Trębicki
