Ornis Polonica 2023, 64: 261–272
Rozmieszczenie, liczebność i wybrane aspekty ekologii rozrodu orła przedniego Aquila chrysaetos w polskich Karpatach w latach 2019–2023
Marian Stój, Robert Kruszyk, Tomasz Baziak
Abstrakt: Celem badań było określenie liczebności oraz wybranych parametrów rozrodu orła przedniego Aquila chrysaetos na obszarze ok. 7730 km2 polskich Karpat w latach 2019–2023. W badanym okresie stwierdzono występowanie 29–34 par (0,38–0,44 pary/100 km2 powierzchni całkowitej). W Zewnętrznych Karpatach Zachodnich odnotowano 13–17 par, w Karpatach Wschodnich 13–14 par oraz 3 pary w Centralnych Karpatach Zachodnich. W tym czasie populacja utrzymywała się na poziomie nieco wyższym niż w latach 2008–2015 i nieco niższym w porównaniu do lat 1997–2007 i 2008–2011, była natomiast znacznie liczniejsza niż w latach 1993–1996. Średni sukces gniazdowy w latach 2019–2023 wyniósł 65,0%, liczba piskląt na parę przystępującą do lęgu wyniosła 0,68, a liczba młodych na parę z udanym lęgiem 1,04. Parametry rozrodu karpackiej populacji różniły się w poszczególnych latach. Najwyższy sukces gniazdowy (82,4%) odnotowano w roku 2021, a najniższy (50,0%) w 2023. Straty całkowite w przypadku 28 lęgów (35,0%) były spowodowane głównie przez niekorzystne warunki pogodowe oraz drapieżnictwo – większość strat odnotowano na etapie inkubacji jaj, ale również w okresie karmienia piskląt. Prawdopodobną przyczyną nie przystępowania do lęgów przez znaczną liczbę par (35,0%) mogły być: wzmożona penetracja lasów przez człowieka i kurczenie się łowisk na skutek działalności ludzkiej – pojawianie się rozproszonej zabudowy oraz wtórna sukcesja na opuszczonych gruntach rolnych i zalesienia. Wdrażane obecnie plany ochrony dla obszarów Natura 2000 skupiających większość karpackiej populacji orła przedniego, skoncentrowane m.in. na poprawie dostępności i jakości żerowisk, powinny sprzyjać zwiększeniu liczby lęgów oraz sukcesu lęgowego.
Słowa kluczowe: orzeł przedni Aquila chrysaetos, Karpaty, liczebność, rozmieszczenie, parametry rozrodu
Ornis Polonica 2023, 64: 273–287
Pierwsza w Polsce kolonia lęgowa szablodziobów Recurvirostra avosetta na sztucznych wyspach Zalewu Szczecińskiego
Dominik Marchowski, Zbigniew Kajzer, Marcin Sołowiej, Sebastian Michałowski, Michał Barcz, Michał Jasiński, Miłosz Kowalewski, Anna Malecha, Maciej Przybysz, Tomasz Rek, Marcin Sidelnik, Maciej Sobieraj, Paweł Stańczak, Łukasz Jankowiak
Abstrakt: W czasie prowadzonych w latach 2021–2023 obserwacji ptaków w okresie lęgowym i wędrówkowym na dwóch sztucznych wyspach (Brysnej i Śmieckiej) na Zalewie Szczecińskim wykryto na nich największą w Polsce kolonię lęgową szablodziobów Recurvirostra avosetta. Liczyła ona 14 par w roku 2022 na wyspie Brysnej, a w roku 2023 już 25 p. (20 p. na Brysnej i 5 p. na Śmięckiej). Najwyższa stwierdzona jednorazowo liczebność szablodziobów (ad., juv. i pull.) w roku 2022 wyniosła 64 os., a w roku 2023 – 118 os. Wyspy były też miejscem gniazdowania kilku innych rzadkich i/lub zagrożonych gatunków ptaków, w tym: ohara Tadorma tadorna (15 p. w 2023), rybitwy białoczelnej Sternula albifrons (21 p. w 2021), rybitwy rzecznej Sterna hirundo (390 p. w 2023), dwóch gatunków sieweczek: obrożnej Charadrius hiaticula (13 p. w 2023) i rzecznej Ch. dubius (25 p. w 2023) oraz mewy czarnogłowej Ichthyaetus melanocephalus (1 p. w 2023). W latach 2022–2023 w okresie lęgowym na wyspach zaobrączkowano 53 szablodzioby (5 ad. i 48 pull./juv.). Uzyskano 37 wiadomości powrotnych od 18 os., głównie z okolic Morza Wattowego (16); najdalsze dwie wiadomości pochodzą z Płw. Iberyjskiego z okolic Murcji w Hiszpanii (2 090 km od Brysnej). Ptaki oznakowane transmiterami GPS-GSM były obecne na wybrzeżach Morza Wattowego, wyspy Rugii, Jez. Nezyderskiego oraz lagunach północnego Adriatyku we Włoszech. Utrzymanie atrakcyjności sztucznych wysp dla rzadkich i zagrożonych gatunków ptaków wodnych wymaga prowadzenia czynnych działań ochronnych, w tym regularnego usuwania roślinności w celu powstrzymania sukcesji i zachowania otwartych siedlisk. Istotne jest również ograniczenie penetracji tego miejsca przez ludzi (m.in. turystów uprawiających sporty wodne) oraz monitoring i ewentualne ograniczenie liczebności drapieżników i innych zwierząt zagrażających gniazdującym ptakom.
Słowa kluczowe: lęgowe Charadriiformes, ochrona czynna ptaków wodnych, kompensacja przyrodnicza, kompensacja bioróżnorodności, strategie ochrony ptaków, zarządzanie siedliskami ptaków wodnych
Ornis Polonica 2023, 64: 288–312
Śmiertelność ptaków na drogach w Polsce – wyniki ogólnokrajowych badań opartych na nauce obywatelskiej
Karol Kustusch, Andrzej Wuczyński
Abstrakt. Kolizje drogowe ze zwierzętami są powszechnym zjawiskiem na całym świecie, a liczba ofiar jest szacowana w milionach osobników. Wysoka śmiertelność dotyczy również ptaków i jest powszechna także w Polsce, jednak problem w skali kraju pozostaje niedostatecznie poznany. Niniejsza praca stanowi pierwszą analizę śmiertelności ptaków na drogach w Polsce, wykonaną na podstawie danych zgromadzonych w portalu Zwierzęta na Drodze – Ogólnopolski Rejestr Kolizji Drogowych ze Zwierzętami www.zwierzetanadrodze.pl, opartą na założeniach nauki obywatelskiej. Dane pochodzą z lat 2001–2022 i obejmują 6 109 rekordów dotyczących 6 402 martwych ptaków. Wśród ofiar kolizji odnotowano co najmniej 133 gatunki ptaków, w tym 19 gatunków uznawanych za zagrożone. Najwięcej kolizji (45%) stwierdzono na terenach zabudowy miejskiej oraz na terenach rolniczych, a wśród ofiar dominowały ptaki środowisk antropogenicznych (gołąb miejski Columba livia forma urbana, kos Turdus merula, wróbel Passer domesticus, dymówka Hirundo rustica). Rozkład śmiertelności w skali roku był nierównomierny – największą liczbę ofiar odnotowano w okresie wiosenno-letnim (marzec–sierpień; 83,1% wszystkich ofiar), ze szczytem w maju, najmniejszą zaś w miesiącach zimowych (grudzień–luty; 5,2%). W większości kolizji ginęły pojedyncze ptaki, jednak odnotowano również szereg przypadków, w których stwierdzono śmierć od 2 do 18 osobników (np. jer Fringilla montifringilla, gawron Corvus frugilegus, mazurek P. montanus). Najwięcej obserwacji pochodziło z dróg powiatowych i gminnych (50%), jednak w przeliczeniu na kilometr drogi najwięcej martwych ptaków odnotowano na drogach szybkiego ruchu (0,11 os./km). Niniejsza praca stanowi aktualną charakterystykę zjawiska śmiertelności ptaków na drogach w Polsce, wskazuje też na szereg zależności łączących to zjawisko z biologią i wymaganiami siedliskowymi poszczególnych gatunków. Obok aspektów poznawczych dane portalu Zwierzęta na Drodze mogą służyć celom ochroniarskim i monitoringowym oraz potwierdzają potencjał danych gromadzonych dzięki szerokiemu zaangażowaniu badaczy-amatorów.
Słowa kluczowe: śmiertelność zwierząt, ekologia dróg, rozkład czasowo-przestrzenny, ochrona ptaków, zagrożenia antropogeniczne, nauka obywatelska
Ornis Polonica 2023, 64: 313–351
Kartoteka Rzadkich Ptaków w Polsce w roku 2021 – gatunki lęgowe
Szymon Beuch, Łukasz Ławicki, Przemysław Wylegała, Arkadiusz Sikora, Jacek Betleja, Szymon Bzoma, Zdzisław Cenian, Robert Cymbała, Paweł Czechowski, Stanisław Czyż, Piotr Dębowski, Andrzej Dylik, Andrzej Górski, Wojciech Guzik, Fatima Hayatli, Krzysztof Jankowski, Zbigniew Kajzer, Łukasz Krajewski, Dorota Łukasik, Łukasz Matyjasiak, Grzegorz Neubauer, Przemysław Obłoza, Sławomir Sielicki, Bartosz Smyk, Krzysztof Stasiak, Łukasz Wardecki, Marcin Wężyk, Maria Wieloch, Bartłomiej Woźniak, Monika Zielińska, Piotr Zieliński, Tomasz Chodkiewicz
Abstrakt: Raport podsumowuje wyniki zebrane w Kartotece Rzadkich Ptaków dotyczące gatunków lęgowych w Polsce w roku 2021. Scharakteryzowano populacje lęgowe 32 rzadkich taksonów (30 gatunków i 2 podgatunków) opisując ich liczebność, rozmieszczenie i trendy. Rekordową liczebność odnotowano dla: łabędzia krzykliwego Cygnus cygnus (308 par), gęsiówki egipskiej Alopochen aegyptiaca (36 p.), ostrygojada Haematopus ostralegus (40 p.), szczudłaka Himantopus himantopus (10 p.), ślepowrona Nycticorax nycticorax (1 315 p.), czapli białej Ardea alba (845 p.) oraz sokoła wędrownego Falco peregrinus (68 p.). Wzrost liczebności odnotowano także w przypadku: hełmiatki Netta rufina (44 p.), mandarynki Aix galericulata (88 p.) i puszczyka mszarnego Strix nebulosa (11 p.). Trend spadkowy dotyczył m.in. sieweczki obrożnej Charadrius hiaticula (179 p.), rycyka Limosa limosa (381 p.), dubelta Gallinago media (486 samców), mewy czarnogłowej Ichthyaetus melanocephalus (68 p.), rybołowa Pandion haliaetus (30 p.), gadożera Circaetus gallicus (4 p.), kraski Coracias garrulus (16 p.), pomurnika Tichodroma muraria (min. 1 p.) i droździka Turdus iliacus (0–2 p.). Populacje podgorzałki Aythya nyroca (102 p.), orlika grubodziobego Clanga clanga (18 p.), orła przedniego Aquila chrysaetos (30 p.) i wodniczki Acrocephalus paludicola (4 724 s.) utrzymywały się na stabilnym poziomie. Fluktuacje lub nieznane trendy liczebności dotyczyły: ohara Tadorna tadorna (118 p.), kulika wielkiego Numenius arquata (193 p.), rybitwy czubatej Thalasseus sandvicensis (77 p.), rybitwy białoskrzydłej Chlidonias leucopterus (4 127 p.), pliszki cytrynowej Motacilla citreola (30 p. poza doliną Biebrzy) oraz taksonów, których liczebność nie przekroczyła 10 p., tj. szablodzioba Recurvirostra avosetta (2 p.), „srokosza stepowego” Lanius excubitor homeyeri (1 p.), czarnowrona Corvus corone (4 p.) i „pliszki tundrowej” M. flava thunbergi (3 p.). W roku 2021 nie wykryto lęgów bernikli kanadyjskiej Branta canadensis, aleksandretty obrożnej Psittacula krameri, uszatki błotnej Asio flammeus i wójcika Phylloscopus trochiloides.
Słowa kluczowe: rzadkie ptaki lęgowe, rozmieszczenie, liczebność, trendy, regiony, Polska, raport 2021
Ornis Polonica 2023, 64: 352–355
Pierwsze stwierdzenie pliszki syberyjskiej Motacilla tschutschensis w Polsce
Tymon Świtała, Wojciech Stelmach, Tadeusz Stawarczyk
Ornis Polonica 2023, 64: 356–357
Dyrcz A. 2023. Biologia ptaków. Sorus, Poznań. ISBN-13: 978-83-67139-04-5
Konrad Hałupka
