Ornis Polonica 2019, 60: 235–244
Liczebność i rozmieszczenie lęgowej populacji czapli białej Ardea alba w Polsce
Adam Zbyryt
Abstrakt: Badania nad liczebnością i rozmieszczeniem lęgowej populacji czapli białej Ardea alba przeprowadzono z wykorzystaniem bezzałogowego statku powietrznego (drona) we wschodniej Polsce (na wschód od Wisły) w roku 2018. Dane z zachodniej Polski (na zachód od Wisły) pochodziły z raportów Komisji Faunistycznej PTZool. i lokalnych obserwatorów. Ze względu na gniazdowanie tylko pojedynczych par w zachodniej Polsce, szczegółowy opis i analizę miejsc lęgowych wykonano tylko dla wschodniej Polski. We wschodniej części kraju stwierdzono gniazdowanie 496 par czapli białej w 8 koloniach. Poszczególne kolonie skupiały od 13 do 248 par (średnia=62, SD=77, Me=40). Na terenach silnie podmokłych czaplińce zlokalizowane były na krzewach (50%) lub w trzcinowiskach (37,8%), a pojedyncze kolonie odnotowano w młodym drzewostanie sosnowym i na krzewach na jeziornej wyspie. W 5 koloniach odnotowano gniazdowanie czapli białej z czaplą siwą A. cinerea, a w jednej z czaplą siwą i kormoranem Phalacrocorax carbo. Średnia odległość kolonii od zabudowań ludzkich wyniosła 989 m (zakres: 63–3700; SD=441; Me=1245). Przeciętna odległości czaplińców złożonych z par lęgowych czapli białej i czapli siwej od zabudowań (909 km) była niższa w porównaniu do jednogatunkowych kolonii czapli białej (1227 m). Stanowisko lęgowe położone na wyspie na jez. Gaładuś (248 par; ok. 50% krajowej populacji) i otaczające żerowiska zasługują na objęcie ochroną jako obszar specjalnej ochrony ptaków w ramach Sieci Natura 2000. Liczebność populacji lęgowej czapli białej we wschodniej Polsce odzwierciedla prawdopodobnie jej całą krajową populację w roku 2018, gdyż w zachodniej części kraju odnotowano w tym czasie tylko 2 pary. W związku z tym można przyjąć, że krajowa liczebność tego gatunku w roku 2018 wyniosła 498 par. Postuluje się, że planowany od roku 2020 ogólnopolski monitoring populacji lęgowej czapli białej w ramach Monitoringu Ptaków Polski powinien być oparty na wykorzystaniu dronów jako skutecznego i bezpiecznego dla ptaków narzędzia do wykrywania i inwentaryzacji stanowisk lęgowych tego gatunku.
Słowa kluczowe: czapla biała Ardea alba, kolonia lęgowa, czapliniec, dron, BSP, inwentaryzacja, wschodnia Polska
Ornis Polonica 2019, 60: 245–268
Występowanie, stan ochrony i propozycja monitoringu łabędzia czarnodziobego Cygnus columbianus bewickii w Polsce
Przemysław Wylegała, Arkadiusz Sikora, Tomasz Janiszewski, Wiesław Lenkiewicz, Grzegorz Grygoruk
Abstrakt: W latach 2011–2018 zidentyfikowano w Polsce 71 miejsc, w których obserwowano stada łabędzia czarnodziobego Cygnus columbianus bewickii przekraczające 20 osobników. Najważniejsze miejsca koncentracji gatunku stwierdzono w Wielkopolsce, na Dolnym Śląsku, Pomorzu, Ziemi Łódzkiej, Lubelszczyźnie i Podlasiu. W analizowanym okresie 75,5% obserwacji łabędzi czarnodziobych odnotowano w zachodniej części kraju (Pomorze, Wielkopolska, Śląsk), a pozostałe w części wschodniej (Podlasie, Ziemia Łódzka, Lubelszczyzna i Warmia z Mazurami). Jesienią i zimą gatunek był zdecydowanie liczniej spotykany na zachodzie kraju niż na wschodzie (odpowiednio 82,7% i 91,8% osobników), natomiast wiosną nie odnotowano wyraźnej dysproporcji pomiędzy tymi dwoma obszarami. Na terenie całego kraju najwięcej ptaków stwierdzono w okresie wędrówki jesiennej i wiosną (w szczycie liczebności do 2 000 os.); mniej licznie stwierdzany był zimą (szacunkowo 300–500 os.). W ostatnich latach wzrasta liczba ptaków zimujących. Udział ptaków młodych w latach 2011–2018 wynosił 10,4% jesienią, 13,2% zimą i 11,2% wiosną. W porównaniu z danymi z lat 1961–2010 odnotowano spadek udziału ptaków młodych. Średnia liczba młodych na parę z młodymi w latach 2011–2018 wyniosła 2,11 (SD=1,01; N=360). Dominowały obserwacje stad liczących 2–10 os. Zgrupowania liczące ponad 50 ptaków rejestrowano w okresie jesiennym i wiosennym, natomiast znacznie rzadziej zimą. Najwięcej łabędzi czarnodziobych stwierdzano na stawach rybnych (67%) i polach uprawnych (17%), natomiast najmniej w siedliskach naturalnych, na jeziorach oraz podmokłych łąkach (łącznie 9%). Jesienią i zimą duże znaczenie mają dla niego ścierniska po kukurydzy. W pracy omówiono zagrożenia i propozycje ochrony gatunku oraz zalecenia do prowadzenia monitoringu w okresie wędrówek i zimowania. Ze względu na zagrożenie tego gatunku w Europie i prawdopodobnie coraz większe znaczenie Polski jako obszaru zimowania, konieczne jest prowadzenie działań, które wpłyną na skuteczną ochronę łabędzia czarnodziobego i jego siedlisk (głównie ograniczenia polowań).
Słowa kluczowe: Cygnus columbianus bewickii, struktura wiekowa, monitoring, wędrówki, zimowanie, zagrożenia, obszary kluczowe
Ornis Polonica 2019, 60: 269–284
Liczebność, zachowania łowieckie i preferencje żerowiskowe ptaków szponiastych Accipitriformes i sokołowych Falconiformes zimujących w krajobrazie rolniczym Kotliny Sandomierskiej
Konrad Krasoń, Jerzy Michalczuk
Abstrakt: Zimą 2015/2016 w Kotlinie Sandomierskiej oceniono liczebność, zachowania łowieckie i preferencje żerowiskowe ptaków szponiastych Accipitriformes i sokołowych Falconiformes. Stwierdzono zimowanie ośmiu gatunków ptaków. Najwyższe średnie zagęszczenia osiągnęły myszołów zwyczajny Buteo buteo (15,5 os./10 km2), myszołów włochaty B. lagopus (1,0 os./10 km2) i pustułka Falco tinnunculus (2,5 os./10 km2). Oba gatunki myszołowów liczniej notowano w grudniu niż w pozostałych miesiącach badań, a liczebność pustułki w badanym okresie była względnie stała. Wymienione gatunki najczęściej spotykano czatujące (odpowiednio 74,5, 56,0 i 41,9% obserwacji). Myszołowy zwyczajne i włochate wykorzystywały w tym celu przeważnie drzewa (31,8 i 21,4%) i powierzchnię gruntu (33,3 i 64,3%), a pustułka głównie słupy i linie napowietrzne (43,5%). Ptaki najczęściej żerowały samotnie – odpowiednio 70,1, 63,2 i 83,7% obserwacji myszołowa zwyczajnego, włochatego i pustułki. Zgrupowania złożone z dwóch osobników notowano rzadziej (22,8%), a największy ich udział obserwowano w grudniu i 2. połowie lutego. Dla ptaków drapieżnych zimujących w krajobrazie rolniczym Kotliny Sandomierskiej ważna była mozaika agrocenoz zawierających znaczny udział ściernisk, łąk i pastwisk oraz luźnych zadrzewień, które są wykorzystywane przez ptaki jako czatownie. Choć myszołów zwyczajny i pustułka często żerowały przy szlakach komunikacyjnych, to na występowanie ptaków drapieżnych negatywnie może wpływać obecność zabudowy mieszkaniowej, jak również ozimin i zaoranych gruntów.
Słowa kluczowe: szponiaste, okres poza lęgowy, preferencje siedliskowe, zachowania żerowiskowe, krajobraz rolniczy
Ornis Polonica 2019, 60: 285–299
Zmiany liczebności żurawia Grus grus i łęczaka Tringa glareola w rezerwacie Bielawa w latach 1983–2019 oraz wpływ działań ochronnych
na awifaunę
Arkadiusz Sikora, Waldemar Półtorak
Abstrakt: Liczebność żurawia Grus grus w rezerwacie przyrody Bielawa (721 ha), obejmującym największe w Polsce torfowisko atlantyckie, oceniono w roku 2018 na 43 pary lęgowe (zagęszczenie 0,6 pary/10 ha), a kolejne 6 par gniazdowało przy granicy rezerwatu, co oznacza 10-krotny wzrost liczebności w porównaniu do początku lat 1980. W części wschodniej rezerwatu, na pow. 72 ha, stwierdzono skupienie gniazdujących kolonijne 26 par (3,6 pary/10 ha). W okresie 1983–2018 liczebność żurawi podczas jesiennych koncentracji wzrosła pięciokrotnie (maks. 2220 os. w 2018), a 2–3-krotny wzrost odnotowano wiosną (maks. 1320 os. w 2014 oraz 1070 os. w 2018). W styczniu 2018 stwierdzono 250, a w 2020 – 390 zimujących żurawi. Na początku lat 1980. gniazdowało tu do 10 par łęczaka Tringa glareola, podczas gdy w latach 2018–2019 spotykano tylko 1–2 tokujące ptaki, co oznacza silny regres populacji. W ostatnim piętnastoleciu lęgi pojedynczych par potwierdzono w czterech sezonach. W ciągu ostatniej dekady odnotowano kilka nowych gatunków lęgowych, w tym łabędzia krzykliwego Cygnus cygnus (1 para), gęgawę Anser anser (do 10 par), krakwę Anas strepera (1 para) i pliszkę cytrynową Motacilla citreola (10 par w 2014). Działania ochronne prowadzone w rezerwacie Bielawa, w tym ograniczenie odpływu i parowania wody z torfowiska oraz wycinka ekspansywnej brzozy, przyczyniły się do poprawy warunków bytowania tutejszej awifauny.
Słowa kluczowe: wzrost populacji żurawia Grus grus, regres łęczaka Tringa glareola, kolonijne gniazdowanie żurawia, torfowisko typu atlantyckiego, północna Polska, warunki hydrologiczne
Ornis Polonica 2019, 60: 300–307
Liczebność dzięcioła czarnego Dryocopus martius w Lasach Sobiborskich w latach 2013–2015
Oliwia Karpińska, Bartłomiej Woźniak, Mateusz Grzębkowski
Ornis Polonica 2019, 60: 307–313
Pierwsze i drugie stwierdzenie zaganiacza bladego Iduna pallida w Polsce
Paweł Szymański, Adam Janczyszyn
Ornis Polonica 2019, 60: 314–316
Stawarczyk T., Cofta T., Kajzer Z., Lontkowski J., Sikora A. 2017. Rzadkie ptaki Polski. Studio B&W Wojciech Janecki, Sosnowiec. 512 pp. ISBN 978-83-947338-0-3
Marek Stajszczyk
