Ornis Polonica 2024, 65: 171–183

Regres populacji cietrzewia Lyrurus tetrix na Nizinie Północnopodlaskiej w latach 2006–2023

Tomasz Tumiel, Paweł Białomyzy, Michał Budka, Marcin Dojlida, Krzysztof Henel, Łukasz Krajewski, Piotr Marczakiewicz, Eugeniusz Pugacewicz, Marta Potocka, Piotr Świętochowski

Abstrakt: W pracy przedstawiono zmiany liczebności cietrzewia Lyrurus tetrix na Nizinie Północnopodlaskiej w latach 2006–2023. Ocenę wielkości populacji przeprowadzano na podstawie liczebności samców na tokowiskach. W omawianym okresie rozmieszczenie cietrzewia w makroregionie ograniczone było do trzech izolowanych rejonów: biebrzańskiego, białostocko-nadnarwiańskiego i bielsko-drohickiego. W latach 2006–2009 liczebność cietrzewia wynosiła łącznie 196–209 kogutów na 58 lęgowiskach, w latach 2013–2016 było to 64–70 kogutów na 28 tokowiskach, a w latach 2020–2021 – 20–24 kogutów na zaledwie 12 tokowiskach. W kolejnych latach wykazano dalszy spadek liczebności populacji, stwierdzając w roku 2023 łącznie tylko 4–5 kogutów na obszarze Kotliny Biebrzańskiej i na jednym lęgowisku w południowej części regionu. Na Nizinie Północnopodlaskiej liczebność cietrzewia między latami 2006–2009 a rokiem 2023 zmniejszyła się o 98%. Podczas całego okresu badań najliczniejsza populacja występowała w Kotlinie Biebrzańskiej. W Puszczy Knyszyńskiej i Kotlinie Biebrzańskiej najsilniejsze spadki liczebności odnotowano między latami 2009–2010 (–27%), 2010–2011 (–37%) i 2013–2014 (–54% w samej Kotlinie Biebrzańskiej). Przeciętna liczba kogutów na lęgowiskach malała w okresie badań i wynosiła odpowiednio 3,8 koguta w latach 2006–2009 (N lęgowisk=58), 2,3 koguta w latach 2013–2016 (N=28) i 1,9 koguta w latach 2020–2021 (N=12). W okresie badań stwierdzono 8 tokowisk gromadnych, 53 częściowo rozproszonych oraz 175 rozproszonych lub z pojedynczym kogutem. Tokowiska gromadne wykazywano w całym okresie badań tylko w rejonie biebrzańskim. W latach 2009–2023 liczba młodych na kurę z sukcesem wynosiła 1,3 (N=17). Za katastrofalny spadek liczebności cietrzewia odpowiedzialne jest najprawdopodobniej całe spektrum czynników, spośród których najczęściej obserwowano zmiany siedliskowe wynikające z zarastania biotopów, ich przesuszenia i przekształcania w wyniku gospodarki rolnej i leśnej, jak również drapieżnictwo powodowane zwłaszcza przez lisa Vulpes vulpes. Do istotnych zagrożeń jakie naszym zdaniem wpływają na omawianą populację zaliczyliśmy także zmiany klimatyczne i niestabilne warunki pogodowe wpływające na niższą przeżywalność piskląt oraz pogłębiającą się izolację przestrzenną szczątkowych, lokalnych populacji.

Słowa kluczowe: cietrzew, Lyrurus tetrix, Nizina Północnopodlaska, tokowisko, spadek liczebności

Ornis Polonica 2024, 65: 184–196

Zgrupowania lęgowe ptaków zasiedlających śródpolne drągowiny sosnowe po Otwockiem w latach 1984 i 2001

Andrzej Dombrowski

Abstrakt: W latach 1984 i 2001 określono strukturę zgrupowań lęgowych ptaków zasiedlających 12 śródpolnych drągowin sosnowych na tarasie nadzalewowym doliny Wisły na Nizinie Środkowomazowieckiej. Wyspy leśne miały wielkość od 0,1 ha do 13,0 ha (łącznie 31,8 ha) i wiek 26 lat w roku 1984 i 43 lata w 2001. W roku 1984 wykazano łącznie 26 gatunków lęgowych w łącznej liczebności 145 par i zagęszczeniu przeliczonym na łączną powierzchnię lasu wynoszącym 45,6 p/10 ha. W roku 2001 analogiczne wartości wyniosły: 42 gatunki, 345 par i 108,5 p/10 ha. W obu latach dominowały gatunki skraju lasu. W roku 2001 najliczniejsze były: kwiczoł Turdus pilaris (17,2%), zięba Fringilla coelebs (12,5%), piecuszek Phylloscopus trochilus (7,2%) i trznadel Emberiza citrinella (7%). W obu okresach łącznie wykazano 44 gatunki. Po upływie 17 lat bogactwo gatunkowe wzrosło 1,6 razy, a liczebność całego zgrupowania 2,4 razy. Przybyło 18 gatunków, a zaprzestały gniazdowania dwa: turkawka Streptopelia turtur i raniuszek Aegithalos caudatus. Nowe gatunki lęgowe (9) były przeważająco leśne, 6 gatunków z grupy skraju lasu, 2 gatunki terenów otwartych i jeden gatunek synantropijny. Zarówno w roku 1984 jak i w 2001 gatunków żerujących poza zadrzewieniami było dwukrotnie więcej. Mniejsza liczba gatunków oraz niższa liczebność ptaków w drągowinach sosnowych pod Otwockiem w porównaniu z innymi regionami Polski wynikała z niższego wieku oraz mniejszej żyzności siedlisk pod Otwockiem. Śródpolne drągowiny sosnowe odgrywają znaczną rolę we wzbogacaniu awifauny lęgowej krajobrazu rolniczego. Gatunki żerujące poza zadrzewieniami stanowią swoisty łącznik ekologiczny pomiędzy polami i łąkami a zadrzewieniami. Dlatego należy wspierać inicjatywy zmierzające do wprowadzania śródpolnych zadrzewień, ponieważ nawet niewielkie lasy w otoczeniu pól są ważnym elementem podnoszącym poziom różnorodności biologicznej krajobrazu rolniczego.

Słowa kluczowe: ptaki lęgowe, śródpolne lasy, zmiany liczebności

Ornis Polonica 2024, 65: 197–210

Bogactwo gatunkowe i liczebność awifauny zimowej parków Zielonej Góry

Paweł Czechowski

Abstrakt: Praca przedstawia wyniki zimowych obserwacji ptaków prowadzonych na terenach zielonych w Zielonej Górze (zachodnia Polska). Obserwacje prowadzono z sezonie zimowym 2021/2022 na pięciu obszarach (dwa miejskie parki, park przekształcony z lasów podmiejskich, park przypałacowy oraz obszar rekreacyjny w dolinie małego cieku). Na każdym obszarze przeprowadzono po cztery liczenia: w drugiej połowie grudnia, w pierwszej i drugiej połowie stycznia oraz w pierwszej połowie lutego. Na badanych powierzchniach odnotowano łącznie 3 534 os. z 45 gatunków ptaków. Na poszczególnych powierzchniach wykazano: Park Zatonie – 821 os. z 35 gatunków, Dolina Gęśnika – 1 436 os. (30 gatunków), Park Poetów – 469 os. (28), Park Tysiąclecia – 333 os. (23) i Park Piastowski – 475 os. (21). Średnie i maksymalne zagęszczenia ptaków wynosiły: Park Zatonie (68,4 os./km i 80,0 os./km), dolina Gęśnika (143,6 os./km i 186,8 os./km), Park Poetów (45,1 os./km i 62,7 os./km ), Park Tysiąclecia (49,0 os./km i 59,4 os./km) oraz Park Piastowski (91,4 os./km, 122,3 os./km). Łącznie na wszystkich obszarach do grupy dominantów należało 11 gatunków: modraszka Cyanistes caeruleus, bogatka Parus major, sroka Pica pica, kowalik Sitta europaea, gołąb miejski Columba livia f. urbana, mysikrólik Regulus regulus, czyż Spinus spinus, sierpówka Streptopelia decaocto, dzięcioł duży Dendrocopos major, sikora uboga Poecile palustris i mazurek Passer montanus. Spośród 45 odnotowanych gatunków jedynie 13 stwierdzono na wszystkich obszarach.

Słowa kluczowe: awifauna zimująca, parki miejskie, różnorodność gatunkowa, liczebność

Ornis Polonica 2024, 65: 211–252

Kartoteka Rzadkich Ptaków w Polsce w roku 2022 – gatunki nielęgowe

Łukasz Ławicki, Przemysław Wylegała, Arkadiusz Sikora, Tomasz Chodkiewicz, Robert Cymbała, Paweł Czechowski, Stanisław Czyż, Piotr Dębowski, Andrzej Dylik, Wojciech Guzik, Krzysztof Jankowski, Zbigniew Kajzer, Łukasz Krajewski, Łukasz Matyjasiak, Hanna Sztwiertnia, Marcin Wężyk, Szymon Beuch

Abstrakt: W piątym raporcie Kartoteki Rzadkich Ptaków za rok 2022 przedstawiono występowanie 42 gatunków ptaków w Polsce. Rok ten, na tle danych wieloletnich, był bardzo dobry lub rekordowy dla bernikli rdzawoszyjej Branta ruficollis (61 stw./89 os.), gęsi krótkodziobej Anser brachyrhynchus (470/979), gęsi małej A. erythropus (35/42), gęsiówki egipskiej Alopochen aegyptiaca (188/796), szczudłaka Himantopus himantopus (46/92), biegusa morskiego Calidris maritima (16/24), płatkonoga szydłodziobego Phalaropus lobatus (50/79), rybitwy popielatej Sterna paradisaea (37/70), warzęchy Platalea leucorodia (18/56) i świergotka rdzawogardłego Anthus cervinus (204/437). W roku 2022 wykazano zdecydowanie mniej osobników niż w poprzednich latach w przypadku wydrzyka tęposternego Stercorarius pomarinus (8/9), mewy trójpalczastej Rissa tridactyla (15/16), czapli nadobnej Egretta garzetta (38/52), kurhannika Buteo rufinus (13/14), wójcika Phylloscopus trochiloides (17/19), drozda obrożnego Turdus torquatus (poza górami; 14/15), pliszki cytrynowej Motacilla citreola (poza stanowiskami lęgowymi; 31/38) i poświerki Calcarius lapponicus (7/8). Po raz pierwszy w raporcie uwzględniono cztery gatunki: edredona Somateria mollissima (obserwacje poza wybrzeżem), biegusa płaskodziobego C. falcinellus, nurnika Cepphus grylle i wydrzyka ostrosternego S. parasiticus (poza wybrzeżem).

Słowa kluczowe: rzadkie ptaki nielęgowe, rozmieszczenie, liczebność, fenologia, regiony, Polska, raport 2022

Ornis Polonica 2024, 65: 253–259

Pierwsze stwierdzenie lęgu rybitwy wielkodziobej Hydroprogne caspia w Polsce

Paweł Stańczak, Michał Barcz, Łukasz Jankowiak, Zbigniew Kajzer, Maciej Przybysz, Maciej Sobieraj, Marcin Sołowiej, Piotr Zientek, Dominik Marchowski

Ornis Polonica 2024, 65: 259–265

Gniazdowanie szablodzioba Recurvirostra avosetta i szczudłaka Himantopus himantopus na zbiorniku Jeziorsko w latach 2020–2023

Tomasz Janiszewski, Aleksandra Janiszewska, Piotr Minias, Marcin Wężyk, Radosław Włodarczyk

Ornis Polonica 2024, 65: 265–271

Populacja lęgowa dzięcioła białogrzbietego Dendrocopos leucotos w północnej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej

Bartosz Skowron, Tomasz Święciak, Przemysław Kurek

Ornis Polonica 2024, 65: 272–274

Nils van Duivendijk. 2024. ID Handbook of European Birds. Vol. 1–2. Princeton University Press.
ISBN 978-0691-25357-2.

Tadeusz Stawarczyk