Ornis Polonica 2022, 63: 83–99
Gniazdowanie mewy czarnogłowej Ichthyaetus melanocephalus w Polsce
w latach 2006–2020 na tle sytuacji gatunku w Europie
Piotr Zieliński, Tomasz Chodkiewicz, Monika Zielińska, Tomasz Iciek, Marcin Sidelnik, Jakub Szymczak, Dariusz Bukaciński, Monika Bukacińska, Antonina Rudenko, Grzegorz Neubauer, Arkadiusz Sikora
Abstrakt: Analizowany materiał dotyczący gniazdowania mewy czarnogłowej Ichthyaetus melanocephalus w Polsce został w większości zebrany w ramach Monitoringu Mewy Czarnogłowej jako część Państwowego Monitoringu Środowiska prowadzonego przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. W latach 2006–2020 jej liczebność w kraju wahała się między 50 a 100 par. Stałe lęgowiska gatunku znajdowały się na Śląsku, w Małopolsce oraz od Mazowsza przez Wielkopolskę i Kujawy po Mazury. Siedliska naturalne obejmowały 38% stanowisk, a antropogeniczne 62%. Najważniejsze stanowiska zlokalizowane były na antropogenicznych zbiornikach: Mietkowskim (gdzie średnio gniazdowało 15,1 par/rok; N=15 lat) i Nyskim (10,5 par/rok; N=15 lat). Rzadziej i mniej licznie przystępowała do lęgów na naturalnych stanowiskach: np. na jeziorze Ryńskim na Mazurach (7,6 par/rok; N=11 lat) i na Wiśle w rezerwacie Kępa Wykowska 3,5 par/rok (N=10 lat). W roku 2018 w żwirowni Bieńkowice na Górnym Śląsku wykryto najliczniejszą kolonię liczącą 44 pary. W latach 2007–2020 odnotowano umiarkowanie spadkowy trend liczebności krajowej populacji mewy czarnogłowej, a średnie roczne tempo spadku wynosiło –6,4% (λ = 0,936 ± 0,017 SE; PU: 0,902–0,969). Na obszarach chronionych spadek był wolniejszy (–6,2% rocznie: λ = 0,938 ± 0,016 SE; 95% PU: 0,907–0,968) niż na terenach położonych poza nimi, gdzie populacja malała znacznie szybciej (–16,9% rocznie: λ = 0,831 ± 0,035 SE; 95% PU: 0,761–0,900). Zarówno fluktuacje, jak i spadek liczebności w Polsce mogą mieć związek ze znaczną dyspersją lęgową (niska filopatria) gatunku – część osobników obrączkowanych w Polsce przenosi się do kolonii leżących bliżej zimowisk, położonych w zachodniej Europie. Ta specyficzna strategia powoduje, że przyszłość mewy czarnogłowej jako gatunku lęgowego w kraju jest trudna do przewidzenia.
Słowa kluczowe: mewa czarnogłowa, Ichthyaetus melanocephalus, rozmieszczenie, spadek liczebności, gatunek zagrożony, Monitoring Ptaków Polski
Ornis Polonica 2022, 63: 100–114
Wyrobiska potorfowe jako siedlisko warunkujące wysoką liczebność populacji lęgowej żurawia Grus grus w dolinie Noteci
Przemysław Wylegała, Andrzej Batycki, Tomasz Chodkiewicz, Arkadiusz Sikora
Abstrakt: W roku 2021 przeprowadzono inwentaryzację populacji lęgowej żurawia Grus grus we fragmencie doliny Noteci chronionym jako obszar specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 Nadnoteckie Łęgi PLB300003. Populacja gatunku wzrosła tu gwałtownie z 7 par w latach 1990. do 34 par w roku 2003 oraz 143 par w roku 2021 (95 par/100 km2). Stwierdzone zagęszczenie populacji lęgowej było jednym z najwyższych w Polsce. Większość par gniazdowała na wyrobiskach potorfowych (99 par; 69,2%), a pozostałe na starorzeczach (28 par; 19,6%), w podmokłych łęgach (14 par; 9,8%) oraz na zalanych łąkach i brzegu kanału melioracyjnego (po 1 parze; łącznie 0,7%). Rozpowszechnienie gatunku na 181 powierzchniach 1 × 1 km wynosiło 39,2%. Liczebność na powierzchniach zasiedlonych przez żurawie wahała się od 1 do 7 par. Model objaśniający zmienność liczebności żurawia na powierzchniach wykazał, że liczba par zależała istotnie od liczby wyrobisk potorfowych, liczby starorzeczy oraz powierzchni łęgów.
Słowa kluczowe: żuraw, Grus grus, torfianki, wysokie zagęszczenie, obszary Natura 2000, wzrost populacji
Ornis Polonica 2022, 63: 115–129
Liczebność, rozmieszczenie i charakterystyka siedlisk włochatki Aegolius funereus w OSO Natura 2000 Puszcza nad Gwdą
Mateusz Gutowski, Damian Ostrowski
Abstrakt: W latach 2012–2021 przeprowadzono badania dotyczące stanu populacji włochatki Aegolius funereus w OSO Natura 2000 Puszcza nad Gwdą. W roku 2012 oraz w latach 2014–2019 prowadzono nieregularne kontrole wybranych stanowisk gatunku znanych z lat ubiegłych. W roku 2013 skontrolowano 92 powierzchnie próbne 1 × 1 km, a w latach 2020–2021 poszukiwano włochatki w części zachodniopomorskiej OSO na 3 powierzchniach (30 km2 każda, 72 punkty nasłuchowe) oraz w drzewostanach ponad 100-letnich poza powierzchniami kontrolnymi (45 punktów nasłuchowych). W roku 2013 wykonano dwie kontrole nocne pomiędzy 14.–25.04. i 16.–23.05. W latach 2020 i 2021 przeprowadzono po dwie kontrole – pierwszą w marcu i drugą w kwietniu. W latach 2012–2021 stwierdzono 61 stanowisk włochatki: 44 terytorialne samce, 3 pary i 14 dziupli. Zagęszczenie gatunku w latach 2012–2021 w całym OSO wyniosło 0,8 teryt./10 km2 powierzchni ogólnej i 0,9 teryt./10 km2 pow. leśnej. Łączne zagęszczenie na trzech powierzchniach próbnych w roku 2020 wyniosło 1,7 teryt./10 km2 pow. leśnej, a w roku 2021 – 1,1 teryt./10 km2. Włochatki stwierdzano w zwartych drzewostanach (63% wydzieleń leśnych; N=47) z dominującą sosną Pinus sylvestris (96% wydzieleń) w wieku 41–147 lat (średnio 104 lata). Świerk Picea abies jako gatunek drugiego piętra występował w 35%, zaś buk Fagus sylvatica w 17% zajmowanych drzewostanów. Włochatki stwierdzono także w kępach starodrzewu i w przestojach (37% wydzieleń; N=28), w wieku 96–150 lat (średnio 122 lata); gatunkiem panującym była tu sosna, a świerk tworzący niższe piętra występował w 57% kęp. Dziuple zajmowane przez włochatki w większości znajdowały się w sosnach (93%; N=13) w wieku 90–171 lat (średnio 126 lat). Całkowitą liczebność włochatki w OSO oszacowano na około 55–65 terytorialnych samców: 35–40 w części wielkopolskiej oraz 20–25 w części zachodniopomorskiej ostoi. Populacja włochatki w OSO Puszcza nad Gwdą jest jedną z ważniejszych w skali Polski – grupuje około 3–5% krajowej populacji gatunku.
Słowa kluczowe: włochatka, Aegolius funereus, Puszcza nad Gwdą, OSO Natura 2000, lasy gospodarcze
Ornis Polonica 2022, 63: 130–159
Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2021
Komisja Faunistyczna
Ornis Polonica 2022, 63: 160–163
Pierwsze stwierdzenie bajkałówki Sibirionetta formosa w Polsce
Wiesław Lenkiewicz, Tadeusz Stawarczyk
Ornis Polonica 2022, 63: 164–169
Pierwsze stwierdzenie trznadla szarogłowego Emberiza spodocephala w Polsce
Mateusz Łodziński, Michał Baran, Jacek Niemiec
Ornis Polonica 2022, 63: 169–176
Zagęszczenie i wybrane aspekty ekologii rozrodu mewy srebrzystej Larus argentatus na osiedlu Żabianka w Gdańsku
Klaudia Litwiniak, Marcin Przymencki
