Ornis Polonica 2018, 59: 231–249
Występowanie dzięciołów Picidae w krajobrazie rolniczym wschodniej Zamojszczyzny
Jerzy Michalczuk, Daniel Boruchalski, Paweł Mazurek, Monika Mazurek, Monika Michalczuk, Robert Cymbała
Abstrakt: W 2017 roku oceniono liczebność i rozmieszczenie dzięciołów na powierzchni 339 km2 w krajobrazie rolniczym wschodniej Zamojszczyzny. Do wykrywania stanowisk ptaków w lasach (15,6 km2 – zajmujących 5% powierzchni) i zadrzewieniach nieleśnych (10,4 km2 – zajmujących 3% powierzchni) wykorzystano metodę kartograficzną połączoną ze stymulacją głosową. Na terenie badań dominował dzięcioł duży Dendrocopos major stanowiący 72% (428 par) całkowitej populacji dzięciołów. Większość terytoriów dzięcioła dużego (97,7%) odnotowano w lasach, gdzie jego zagęszczenie wynosiło 19,3 p./100 ha lasów i 0,9 p./100 ha powierzchni badawczej. Wyłącznie w lasach występował dzięcioł średni Dendrocoptes medius (55 par), dzięcioł czarny Dryocopus martius (8 par) i dzięciołek Dryobates minor (14 par). Zagęszczenia tych gatunków wynosiły odpowiednio 3,5, 0,5 i 0,9 p./100 ha lasów oraz 0,16, 0,02 i 0,04 p./100 ha powierzchni badawczej. W przypadku dzięcioła białoszyjego Dendrocopos syriacus i krętogłowa Jynx torquilla stwierdzono odpowiednio 92% (25 par) i 94% (18 par) terytoriów w zadrzewieniach nieleśnych. Gatunki te na obszarze badań osiągały zagęszczenie odpowiednio 2,2 i 1,6 p./100 ha zadrzewień nieleśnych oraz 0,07 i 0,05 p./100 ha powierzchni badawczej. Pomimo znacznego pofragmentowania i niewielkiej powierzchni lasów, były one podstawowymi siedliskami dzięciołów, skupiającymi 89% par. W krajobrazie rolniczym istotną rolę pełniły również zadrzewienia nieleśne (sady, parki, aleje i grupy drzew, cmentarze, etc.), stanowiąc podstawowe siedlisko dla dzięcioła białoszyjego i krętogłowa.
Słowa kluczowe: dzięcioły, dziuplaki, lasy, zadrzewienia nieleśne, zagęszczenie
Ornis Polonica 2018, 59: 250–263
Ocena liczebności cyranki Spatula querquedula i płaskonosa S. clypeata w Ostoi Biebrzańskiej w roku 2018
Łukasz Krajewski
Abstrakt: Na obszarze Natura 2000 Ostoja Biebrzańska PLB200006 w dniach 1.–11.05.2018 przeprowadzono inwentaryzację cyranki Spatula querquedula i płaskonosa S. clypeata. Liczenia wykonano na 41 powierzchniach próbnych o wielkości 1 km2 wylosowanych w dwóch warstwach – siedliskach optymalnych (21 powierzchni) i suboptymalnych (20). Stwierdzono na nich łącznie 117 samców cyranki i 95 samców płaskonosa, z czego jako ekwiwalent pary lęgowej zaklasyfikowano odpowiednio 107 i 77 samców. Liczebność cyranki w Ostoi Biebrzańskiej została oszacowana na 760 samców (95% PU: 480–1040), a płaskonosa na 490 samców (95% PU: 220–760). Zmiany struktury socjalnej od pierwszej dekady kwietnia do pierwszej dekady czerwca sugerują, że pierwsza dekada maja jest optymalnym terminem liczenia tych gatunków. W porównaniu do danych z lat 1976–1980 liczebność cyranki spadła o około 60%, natomiast w przypadku płaskonosa nie zaobserwowano trendu spadkowego. Rzeczywistą wielkość zmian liczebności trudno jednak ocenić, ze względu na niepewność co do zastosowanych w przeszłości metod oceny wielkości populacji. Spadek liczebności cyranki i stabilna liczebność płaskonosa są zgodne z ich ogólnoeuropejskimi trendami liczebności. Za negatywny trend liczebności cyranki najprawdopodobniej odpowiadają głównie czynniki oddziaływujące na afrykańskich zimowiskach, a w mniejszym stopniu zjawiska zachodzące na lęgowiskach, takie jak: zmniejszanie się zasięgu wiosennych rozlewisk Biebrzy na skutek ocieplania się klimatu i zaniechanie wypasu oraz koszenia na części nadrzecznych łąk.
Słowa kluczowe: cyranka, płaskonos, doliny rzeczne, trendy liczebności, Biebrza
Ornis Polonica 2018, 59: 264–272
Wybiórczość siedliskowa orzechówki Nucifraga caryocatactes w okresie lęgowym na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej
Przemysław Kurek, Bartosz Skowron, Tomasz Święciak
Abstrakt: Orzechówka Nucifraga caryocatactes jest gatunkiem borealnym o wyspowym rozmieszczeniu w Polsce, a dane na temat jej biologii i ekologii z tego obszaru są nieliczne. Celem niniejszych badań było określenie wybiórczości siedliskowej orzechówki w okresie lęgowym w izolowanej populacji na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. W latach 2000–2004 stwierdzono występowanie gatunku w 20 rewirach. Wszystkie rewiry/gniazda były zlokalizowane w lasach iglastych zdominowanych przez sosnę zwyczajną Pinus sylvestris, której udział w drzewostanie był nie mniejszy niż 90%. Ptaki gnieździły się w monokulturach sosnowych, których średni wiek wynosił 34 lata. Ubywanie preferowanych przez orzechówki drzewostanów w młodszych klasach wieku w wyniku ich naturalnego starzenia się, może w przyszłości wpływać ograniczająco na populację orzechówki na Jurze. Kontrole stanowisk lęgowych orzechówki przeprowadzone w latach 2014–2016 wykazały, że tylko cztery spośród 20 stanowisk (20%) znanych z lat 2000–2004 pozostało nadal zajęte.
Słowa kluczowe: orzechówka, preferencje siedliskowe, monokultury sosnowe, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska
Ornis Polonica 2018, 59: 273–290
Kolejne stwierdzenia płochacza syberyjskiego Prunella montanella w Polsce na tle nalotu jesienią 2016 w Europie
Arkadiusz Sikora, Łukasz Ławicki, Krzysztof Stępniewski, Marcin Sołowiej, Paweł Malczyk, Bogusław Czerwiński, Adam Janczyszyn, Michał Barcz, Dawid Cząstkiewicz, Marcin Borowik, Tomasz Chodkiewicz
Abstrakt. Płochacz syberyjski Prunella montanella jest gatunkiem wyjątkowo pojawiającym się w Europie poza stałymi lęgowiskami w Rosji. W okresie 1800–1974 został stwierdzony tylko 5 razy. W latach 1975–2015 liczba stwierdzeń w Europie (poza Rosją) wzrosła i odnotowany został 29 razy (łącznie 31 os.). Jesienią 2016 roku miał miejsce niespotykany nalot płochacza syberyjskiego do Europy. Stwierdzono 231 ptaków, w tym 75 w Finlandii, 72 w Szwecji, 14 w Wielkiej Brytanii, 13 w Danii, 11 w Norwegii, 10 w Polsce, 9 na Łotwie, po 8 w Niemczech i Estonii, po 4 na Litwie i Ukrainie oraz pojedyncze w Holandii, Czechach i na Węgrzech. Najwięcej ptaków stwierdzono na obszarze nadbałtyckim i przy Cieśninach Duńskich (195 ptaków; 84%). Zdecydowana większość stwierdzeń pochodzi z morskiej strefy przybrzeżnej do 5 km i wysp morskich (177 ptaków; 77%). Szczyt liczebności gatunku wystąpił pomiędzy 14 a 20 października, kiedy odnotowano 41% wszystkich nowych osobników (12–16 ptaków/dzień). W sumie w październiku i listopadzie odnotowano 95% (N=220) płochaczy syberyjskich, a pozostałe ptaki (N=11) od grudnia 2016 do marca 2017. Liczba ptaków ponownie stwierdzonych zaczynała przewyższać liczbę nowo stwierdzonych osobników począwszy od drugiej pentady listopada i stan taki utrzymał się do marca 2017 r. 57% ptaków obserwowano w ciągu jednego dnia, a pozostałe (43%) przebywały w miejscach stwierdzeń od 2 do 95 dni. Średni czas pobytu na stanowisku wynosił 5 dni. Dla 23% osobników (N=55) oznaczono wiek, wszystkie były osobnikami pierwszorocznymi. Jesień roku 2016 charakteryzowała się również niespotykaną wcześniej liczbą rzadkich gatunków wróblowych pochodzących ze wschodniej Syberii odnotowanych w Europie. Prawdopodobnie czynniki pogodowe, które wystąpiły w Rosji (masowe pożary na Syberii, korzystne wschodnie wiatry i wczesna zima), odegrały kluczową rolę w tym bezprecedensowym nalocie na Europę. Z wielkiej liczby płochaczy syberyjskich, które dotarły w październiku i listopadzie do Europy, liczba ptaków notowanych w okresie zimowo-wiosennym była bardzo niewielka, co sugeruje ich wysoką śmiertelność lub być może powrót w kierunku wschodnim.
Słowa kluczowe: płochacz syberyjski, Prunella montanella, przyczyny nalotu, pożar, wiatr
Ornis Polonica 2018, 59: 291–296
Skład pokarmu sóweczki Glaucidium passerinum w Puszczy Augustowskiej
Grzegorz Zawadzki, Anna Sołtys, Dorota Zawadzka
Ornis Polonica 2018, 59: 297–299
Komunikat o powołaniu Kartoteki Rzadkich Ptaków w Polsce
Komisja Faunistyczna SO PTZool, Kartoteka Rzadkich Ptaków
Ornis Polonica 2018, 59: 300–301
Pinowski J.K. 2018. Z ptakami przez życie. Autobiografia ornitologa-ekologa. Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa. 610 pp. ISBN 978-83-88147-20-3
Piotr Tryjanowski
Ornis Polonica 2018, 59: 302–304
Kruszewicz A.G., Czujkowska A. 2018. Ornitologia nie tylko dla myśliwych. Tom I. Oficyna Wydawnicza Oikos, Warszawa. 482 pp. ISBN 978-83-64843-13-6
Tadeusz Stawarczyk
