Zeszyt 2013-4

Ornis Polonica 2013, 54: 225–236

Zmiany liczebności wróbla Passer domesticus w miastach Polski w latach 1960–2010

Andrzej Węgrzynowicz

Abstrakt: W pracy podjęto próbę określenia zmian liczebności wróbla Passer domesticus w miastach Polski od lat 60. XX wieku do pierwszej dekady XXI w. na podstawie opublikowanych danych. Praca przedstawia wieloletnie dane z powierzchni badawczych, bezpośrednio ilustrujące zmiany liczebności lęgowej wróbla oraz analizę porównawczą jego średnich zagęszczeń w kolejnych dekadach. Do wyliczenia średnich zagęszczeń wykorzystano dane z 294 powierzchni badawczych (o łącznej pow. 50,6 km²) w 34 miastach Polski, reprezentujących dwa typy środowisk miejskich: osiedla mieszkaniowe i środowiska parkowe (parki, cmentarze, skwery). Frekwencja występowania wróbla w osiedlach nie zmieniła się w ciągu lat (stwierdzany był jako gatunek lęgowy na 98–100% powierzchni w poszczególnych okresach). Jego średnie zagęszczenia w tym środowisku w latach 1960–1979, 1980–1989 i 1990–1999 wyniosły 57,3–84,2 pary/10 ha, natomiast na początku XXI wieku były już wyraźnie niższe (18,5 pary/10 ha). W środowiskach parkowych frekwencja występowania wróbla spadła z 62–76% w latach 1960–1999 do 34% na początku XXI wieku, a średnie zagęszczenia wyniosły odpowiednio 5,5–9,1 par/10 ha i 1,4 pary/10 ha. Wieloletnie dane z izolowanych powierzchni badawczych w obu środowiskach w większości potwierdzają wyniki porównawczych analiz zagęszczeń. Uzyskane wyniki wskazują, że wyraźny spadek liczebności wróbla w miastach Polski rozpoczął się na przełomie XX i XXI wieku i trwa do chwili obecnej. Pewne sygnały regresu jego populacji zaczęły pojawiać się jednak już wcześniej, a proces ten mógł mieć zróżnicowany początek i przebieg w poszczególnych miastach.

Słowa kluczowe: wróbel, Passer domesticus, spadek liczebności, środowisko miejskie

Cały artykuł (pdf)

Ornis Polonica 2013, 54: 237–246

Rozmieszczenie i liczebność dzięcioła białoszyjego Dendrocopos syriacus w Krakowie

Arkadiusz Fröhlich, Michał Ciach

Abstrakt: W latach 1986–2012 w Krakowie dokonano łącznie 225 obserwacji dzięcioła białoszyjego Dendrocopos syriacus w 133 lokalizacjach, z czego 89 obserwacji dotyczyło ptaków lęgowych lub prawdopodobnie lęgowych. Ptaki wykorzystywały w okresie lęgowym głównie zieleń miejską (parki, drzewa towarzyszące zabudowie i szlakom komunikacyjnym), zadrzewienia i zakrzewienia oraz ogródki przydomowe, a w mniejszym stopniu ogródki działkowe i cmentarze. W 2012 roku na powierzchni 10 km² ulokowanej w północnej części miasta liczebność gatunku oceniono na 5,5–7,5 par. Terytoria zlokalizowane były głównie w miejscach, gdzie dominowały stare osiedla o luźnej zabudowie oraz obecne były starsze drzewa o dużych rozmiarach. Terytoria lęgowe stwierdzono również w mozaice zieleni przy torach i na terenach zabudowanych, w parku, na cmentarzu, w zadrzewieniach wzdłuż rzeki oraz wzdłuż torów kolejowych. Dziuple lęgowe (N=14) znajdowały się w pięciu gatunkach drzew, głównie w wierzbie białej Salix alba. Średnia wysokość i pierśnica drzew gniazdowych wynosiła odpowiednio 10,8 m (SD=6,7; zakres 5–25 m) i 40,7 cm (SD=11,4; zakres 25–61 cm). Dziuple położone były na średniej wysokości 4,3 m (SD=1,7; zakres 2,5–9 m). Uzyskane wyniki wskazują, że liczebność i zagęszczenie dzięcioła białoszyjego w środowisku miejskim mogą być stosunkowo wysokie, a populacje tego gatunku zasiedlające miasta mogą być liczniejsze niż dotychczas przypuszczano i stanowić istotną część populacji krajowej. Zasiedlenie niszy, wolnej dotychczas od innych gatunków dzięciołów, może być przyczyną postępującej ekspansji gatunku. Stan liczebny populacji miejskich oraz preferencje siedliskowe dzięcioła białoszyjego wskazują, że w najbliższych latach można oczekiwać dalszej ekspansji i wkraczania tego gatunku do miast zachodniej i północnej Polski.

Słowa kluczowe: dzięcioł białoszyi, Dendrocopos syriacus, miasto, urbanizacja

Cały artykuł (pdf)

Ornis Polonica 2013, 54: 247–256

Zmiany w awifaunie lęgowej Cmentarza Rakowickiego w Krakowie w okresie ostatnich 40 lat

Mateusz Albrycht, Michał Ciach

Abstrakt: Największa różnorodność gatunkowa ptaków zwykle obserwowana jest przy umiarkowanym stopniu urbanizacji terenu, a obecność zieleni miejskiej ma silny wpływ na skład gatunkowy i liczebność awifauny. Celem pracy było określenie składu jakościowego i ilościowego awifauny lęgowej Cmentarza Rakowickiego w Krakowie oraz jej porównanie z wynikami z roku 1974. Po upływie blisko czterech dekad zagęszczenie ptaków lęgowych zmniejszyło się z 57,9 par/10 ha do 48,4 par/10 ha. Z zespołu ubyło 9 gatunków związanych z terenami rolniczymi, natomiast przybyło 5 gatunków związanych ze środowiskiem leśnym. Gatunkami, których liczebność wzrosła najbardziej były grzywacz Columba palumbus, kwiczoł Turdus pilaris, rudzik Erithacus rubecula, zięba Fringilla coelebs, szpak Sturnus vulgaris, modraszka Cyanistes caeruleus oraz kowalik Sitta europaea. Spadek liczebności lub ustąpienie zanotowano u gatunków uznawanych za urbanizujące się: wróbla Passer domesticus, mazurka Passer montanus, kulczyka Serinus serinus, dzwońca Chloris chloris oraz zaganiacza Hippolais icterina. Wzrost liczebności gatunków związanych z obszarami zadrzewionymi wynikał prawdopodobnie ze wzrostu wysokości i wieku drzewostanu oraz zwiększenia się liczby dziupli. Za spadek liczebności części gatunków, głównie związanych z terenami otwartymi i zakrzewieniami, przypuszczalnie odpowiadały spadek powierzchni terenów otwartych (trawników), zmniejszenie liczby krzewów, modernizacja kaplicy oraz postępująca urbanizacja otoczenia cmentarza prowadząca do jego izolacji od podmiejskich terenów rolniczych.