Ornis Polonica 2021, 62: 1–17
Dieta orła przedniego Aquila chrysaetos w polskich Karpatach w latach 2000–2019
Marian Stój, Robert Kruszyk
Abstrakt: Skład pokarmu orła przedniego badano w polskiej części Karpat w latach 2000–2019. Zbierano szczątki ofiar i wypluwki z gniazd oraz spod drzew gniazdowych. Zebrano łącznie 601 pozostałości, wśród nich 285 ssaków (47,3%), 309 ptaków (51,5%) i 7 gadów (1,2%). Oznaczono 19 gatunków ssaków, 22 gatunki ptaków i 2 gatunki gadów. Pod względem biomasy dominowały ssaki – 68,4%, ptaki stanowiły 31,4%, a gady 0,2%. Średnia masa ciała obliczona dla wszystkich oznaczonych ofiar wyniosła 961 g (N = 547; SD = 328,7); w tym średnia masa ssaków to 1340 g (N = 274; SD = 382,5), a ptaków 623 g (N = 266; SD = 486). Podstawę pokarmu orła przedniego w polskiej części Karpat stanowiły średniej wielkości ssaki, takie jak: koźlęta sarny Capreolus capreolus, kuny Martes sp., młode lisy Vulpes vulpes, zające szaraki Lepus europaeus i koty Felis sp. oraz średnie i większe ptaki (sowy Strigidae, gołębie Columbidae, szponiaste Accipitriformes, krukowate Corvidae, kuraki Galliformes i ptactwo domowe). W porównaniu do lat 90. XX wieku w pokarmie orła przedniego istotnie zwiększył się udział sarny, sów, szponiastych i gołębi, a zmniejszył zajęcy i krukowatych. Co najmniej 7% wszystkich upolowanych ptaków to podloty i pisklęta, głównie myszołowa Buteo buteo i puszczyków – Strix aluco i S. uralensis. Wśród sów, pisklęta i podloty stanowiły 16,7% zdobyczy. Obecność w pokarmie zwierząt typowo leśnych, np. puszczyków, piskląt myszołowa, popielic Glis glis i wiewiórek Sciurus vulgaris, wskazuje, że orzeł przedni regularnie poluje nie tylko na otwartych przestrzeniach, ale również w lesie. Szerokość niszy pokarmowej w niniejszym opracowaniu wyniosła 8,7 i była podobna do odnotowanej w polskich Karpatach w latach 90. ubiegłego wieku, ale większa niż w innych rejonach Europy.
Słowa kluczowe: orzeł przedni, Aquila chrysaetos, pokarm, góry, ssaki i ptaki, las
Ornis Polonica 2021, 62: 17–29
Wpływ czynnej ochrony lęgów na produktywność populacji błotniaka łąkowego Circus pygargus
Tomasz Przybyliński, Krzysztof Myśliwiec
Abstrakt: W latach 2017–2020 prowadzono monitoring i czynną ochronę lęgów błotniaków łąkowych Circus pygargus w powiecie kutnowskim (centralna Polska). Działania te miały na celu określenie liczebności i scharakteryzowanie siedlisk gniazdowych gatunku oraz objęcie czynną ochroną lęgów zagrożonych zniszczeniem w czasie prac agrotechnicznych na polach. Ogółem stwierdzono 144 przypadki gniazdowania pewnego lub prawdopodobnego. Dla 112 lęgów ustalono siedliska lęgowe, którymi były głównie ozime uprawy pszenżyta (40,2%), pszenicy (26,8%) i rzepaku (27,7%). W poszczególnych sezonach stwierdzono istotne statystycznie różnice w częstości gniazdowania błotniaków w uprawach rzepaku i zbóż. Niskie temperatury wiosenne, w niektórych sezonach, opóźniały wegetację zbóż, powodując częstsze zakładanie gniazd w szybciej rosnących uprawach rzepaku. Efekt lęgu poznano w 133 przypadkach, z których 75 (56,4%) zakończyło się sukcesem. Średnia produktywność dla całego okresu wyniosła 1,59 lotnego młodego/parę i różniła się istotnie pomiędzy latami (minimalnie 0,71 młodego/parę w roku 2017, maksymalnie 2,0 młode/parę w roku 2019). Spośród 75 znalezionych gniazd 47 uznano za zagrożone zniszczeniem w czasie żniw i objęto czynną ochroną polegającą na ogrodzeniu ich siatką. Zabezpieczyło to pisklęta przed czworonożnymi drapieżnikami oraz kolizjami z pojazdami pracującymi na polach. W gniazdach objętych ochroną 91,5% lęgów zakończyło się odchowaniem przynajmniej jednego młodego, przy 78,6% w pozostałych odnalezionych gniazdach (N = 28). Produktywność lęgów par objętych czynną ochroną (2,87 młodego/parę) była istotnie wyższa niż par, których gniazd nie zabezpieczono (1,96 młodego/parę). Różnice te mogły wynikać z braku strat powodowanych przez ssaki drapieżne w ogrodzonych gniazdach. Stwierdzono, że średnio 39,9% spośród odchowywanych w danym sezonie młodych opuszczało gniazda dzięki wdrożonym działaniom ochronnym. Zastosowanie zabiegów ochronnych spowodowało podwojenie produktywności lęgów w trzech z czterech sezonów badań. Produktywność na poziomie 1,5 młodego/parę, osiągnięta w latach 2018–2020, dobrze rokuje utrzymaniu dotychczasowej liczebności populacji błotniaka łąkowego na badanym obszarze.
Słowa kluczowe: błotniak łąkowy, Circus pygargus, siedliska lęgowe, czynna ochrona lęgów, produktywność
Ornis Polonica 2021, 62: 30–48
Pierwsze stwierdzenie bagiennika żółtobrewego Passerculus sandwichensis w Polsce na tle pojawów nearktycznych wróblowych Passeriformes w Palearktyce Zachodniej
Arkadiusz Sikora, Waldemar Półtorak
Abstrakt: W Jastarni na Płw. Helskim 26.06.2020 na nadmorskich wydmach stwierdzono bagiennika żółtobrewego Passerculus sandwichensis z podgatunku labradorius lub savanna. Było to pierwsze stwierdzenie tego nearktycznego gatunku w Polsce (akceptacja Komisji Faunistycznej) i szóste w Palearktyce Zachodniej. Nearktyczne wróblowe pojawiają się regularnie w Palearktyce Zachodniej, jednak najpowszechniej są stwierdzane na wyspach atlantyckich, rzadziej na wybrzeżach Atlantyku i wyjątkowo w głębi lądu. W latach 1800–2019 w Palearktyce Zachodniej stwierdzono 76 gatunków nearktycznych wróblowych (1736 stwierdzeń) reprezentujących 14 rodzin, w tym najliczniej lasówki Parulidae, pasówki Passerellidae, drozdowate Turdidae, tyrankowate Tyrannidae i kardynały Cardinalidae. Najczęściej spotykanymi gatunkami były: wireonek czerwonooki Vireo olivaceus, świergotek bagienny Anthus rubescens, drozdek szarolicy Catharus minimus, drozdek okularowy Catharus ustulatus i lasówka czarnogłowa Setophaga striata. W latach 1801–1950 nearktyczne wróblowe stwierdzono 46 razy. Do połowy lat 60. XX wieku liczba stwierdzeń utrzymywała się na stosunkowo niskim poziomie, a potem nastąpił stopniowy wzrost. W ostatnich dekadach liczba stwierdzeń nearktycznych wróblowych wynosiła od 11 do 107 rocznie; 82% stwierdzeń odnotowano jesienią (głównie w październiku), 9% wiosną (najczęściej w maju), a najrzadziej pojawiały się one zimą (5%) i latem (4%). Pasówki były jedyną rodziną z przewagą stwierdzeń wiosennych nad jesiennymi.
Słowa kluczowe: bagiennik żółtobrewy, Passerculus sandwichensis, nearktyczne wróblowe, fenologia, częstość pojawów, Palearktyka Zachodnia
Ornis Polonica 2021, 62: 49–59
Liczebność i rozmieszczenie jarząbka Tetrastes bonasia w Tatrzańskim Parku Narodowym
Marcin Matysek, Robert Gwiazda, Bogusław Binkiewicz, Grzegorz Szewczyk
Abstrakt: Praca prezentuje wyniki inwentaryzacji jarząbka prowadzonej w Tatrzańskim Parku Narodowym w latach 2010–2013. Występowanie jarząbka określono na podstawie odpowiedzi na głos terytorialny tego gatunku odtwarzany z urządzenia elektronicznego w punktach wyznaczonych systematycznie co około 200 m. Gatunek inwentaryzowano w lasach pomijając pasmo kosodrzewiny. Łącznie odnotowano 79 stanowisk jarząbka, a jego całkowitą liczebność oszacowano na około 96–104 stanowisk. Zagęszczenie jarząbka wynosiło 0,60 stanowisk/km2 (0,73–0,79 stanowisk/km2 dla szacowanej liczebności). Jarząbek najliczniej występował w reglu dolnym (48 stanowisk), gdzie osiągał zagęszczenie 0,56 stanowisk/km2. W reglu górnym stwierdzono 29 stanowisk, a zagęszczenie wynosiło 0,64 stanowisk/km2. Najliczniej występował w przedziale wysokości od 1100 do 1300 m n.p.m. (62% zinwentaryzowanych stanowisk). Najczęściej zasiedlał stoki o ekspozycji południowo-zachodniej i południowo-wschodniej, unikając stoków północnych i północno-zachodnich. Jarząbek nieznacznie liczniej zasiedlał lasy objęte ochroną czynną (34 stanowiska, zagęszczenie 0,63 stanowisk/km2) w porównaniu z lasami objętymi ochroną ścisłą (31 stanowisk, zagęszczenie 0,58 stanowisk/km2) i krajobrazową (14 stanowisk, zagęszczenie 0,58 stanowisk/km2).
Słowa kluczowe: jarząbek, Tetrastes bonasia, Tatry, Tatrzański Park Narodowy, liczebność, rozmieszczenie
Ornis Polonica 2021, 62: 60–73
Wykrywalność sroki Pica pica w trakcie sezonu lęgowego w warunkach miejskich – zalecenia do monitoringu populacji
Kamil Kaczmarek
Abstrakt: W latach 2017–2020 prowadzono liczenia lęgowej populacji sroki Pica pica w Poznaniu na osiedlach mieszkaniowych w dzielnicy Rataje. Na powierzchni 320 ha liczebność wahała się w granicach 186–258 par lęgowych. Na podstawie uzyskanych danych podjęto próbę oszacowania wykrywalności sroki w zależności od liczby kontroli w sezonie. Wyniki wskazują, że w okresie marzec–maj pojedyncza kontrola pozwala wykryć jedynie około 30% zajętych gniazd. Niska wykrywalność sroki powoduje, że około 75% zajętych gniazd uznano za takie na podstawie tylko jednej obserwacji sroki na gnieździe lub na drzewie z gniazdem. Z tego względu postuluje się, aby liczenia sroki na powierzchniach miejskich przeprowadzać 3–4-krotnie w sezonie lęgowym, czyli w okresie od marca do maja. Przedyskutowano również kwestie związane z prowadzeniem inwentaryzacji sroki w miastach.
Słowa kluczowe: sroka, Pica pica, metody liczeń, wykrywalność
Ornis Polonica 2021, 62: 74–79
Liczebność i rozmieszczenie włochatki Aegolius funereus na powierzchniach próbnych w Puszczy Bydgoskiej w roku 2020
Rafał Kurowski
Ornis Polonica 2021, 62: 79–82
Drugie stwierdzenie siewki szarej Pluvialis dominica w Polsce
Zbigniew Kajzer, Sławomir Rubacha
Ornis Polonica 2021, 62: 83–85
Cofta T. 2020. Flight identification of European passerines and select landbirds. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-17757-1
Tadeusz Stawarczyk
Ornis Polonica 2021, 62: 85–87
Balatski N. 2020. Gniazda ptaków Syberii. Nowosybirsk. ISBN 978-5-93889-384-9
Józef Hordowski
