Ornis Polonica 2022, 63: 177–198
Wielkość populacji, trend i czynniki warunkujące liczebność dzięcioła średniego Dendrocoptes medius w Obszarze Specjalnej Ochrony Natura 2000 Dąbrowy Krotoszyńskie w latach 2010–2020
Ziemowit Kosiński, Marcin Kempa, Przemysław Żurawlew
Abstrakt: Określenie wielkości populacji i trendów jest ważnym krokiem w działaniach mających na celu utrzymanie właściwego stanu ochrony gatunków w Obszarach Specjalnej Ochrony (OSO) Natura 2000. Celem prezentowanych badań było oszacowanie wielkości populacji dzięcioła średniego Dendrocoptes medius i jej trendu w OSO Dąbrowy Krotoszyńskie (DK) (powierzchnia 34 245 ha, w tym 14 757 ha lasów) w latach 2010–2020 oraz wskazanie, które typy i stadia wiekowe lasów wpływają na liczebność gatunku. Estymacji wielkości populacji oraz analizy związku liczebności gatunku z wybranymi cechami środowiska dokonano na podstawie danych z 19 losowo wskazanych powierzchni próbnych 1 × 1 km. Porównano również zmiany wskaźnika liczebności populacji na terenie całego OSO DK i na mniejszym obszarze – w uroczysku Łówkowiec (LF). Analiza ta miała na celu sprawdzenie czy zmiany wartości wskaźnika uzyskane na corocznie monitorowanej małej powierzchni mogą służyć do kalibracji danych uzyskanych w trakcie periodycznych cenzusów na powierzchniach próbnych w DK. Ptaki liczono najczęściej w czasie jednej lub dwóch wizyt na każdej powierzchni próbnej wykorzystując metodę stymulacji głosowej rekomendowaną do liczenia dzięcioła średniego. Wielkość populacji dzięcioła średniego w badanym okresie zmieniała się od 587 par w roku 2010 do 823 par w latach 2015 i 2019, a jej trend określono jako stabilny. Wskaźnik wzrostu populacji w latach 2010–2020 wynosił 1,338 (95% PU: 0,924–1,714), a średnie roczne tempo wzrostu (λ) 1.030 (95% PU: 0,992–1,055). Wzorzec zmian wskaźnika liczebności w DK i LF był zbliżony, za wyjątkiem początkowego okresu badań. Liczebność dzięcioła średniego na powierzchniach próbnych była pozytywnie związana z powierzchnią trzech kategorii wiekowych drzewostanów dębowych, w kolejności znaczenia – ≥120, 80–119 i 40–79 lat, oraz z powierzchnią innych drzewostanów liściastych, jednakże wpływ ostatniej zmiennej był bardzo słaby. Wyniki badań potwierdzają, że OSO DK jest drugim co do znaczenia po Puszczy Białowieskiej miejscem występowania dzięcioła średniego w Polsce. Zagrożeniem dla trwałości populacji na obecnym poziomie jest nierównomierna struktura wiekowa drzewostanów dębowych, z wysokim udziałem drzewostanów starych w stosunku do średniowiekowych, fragmentacja starodrzewów oraz zamieranie dębów powodujące intensyfikację cięć sanitarnych i przygodnych. Nasze ustalenia sugerują, że dane z monitoringu w LF mogą służyć do kalibracji i polepszenia interpretacji danych uzyskiwanych w czasie cyklicznych ocen liczebności dzięcioła średniego prowadzonych w OSO DK. Metoda ta może również zmniejszać czas niezbędny do monitoringu ptaków w oparciu o próbkowanie na dużym obszarze.
Słowa kluczowe: wielkość populacji, trend, podwójne próbkowanie, Dendrocoptes medius, Obszar Specjalnej Ochrony Natura 2000
Ornis Polonica 2022, 63: 199–214
Wykorzystywanie zalewisk bobrowych przez lęgowe łabędzie krzykliwe Cygnus cygnus i nieme C. olor na Wzniesieniach Górowskich (pn.-wsch. Polska)
Arkadiusz Sikora, Dominik Marchowski, Waldemar Półtorak
Abstrakt: W roku 2021 na zbiornikach wodnych na Wzniesieniach Górowskich (402,4 km2) w północno-wschodniej Polsce stwierdzono gniazdowanie 91 par dwóch gatunków łabędzi, w tym 35 par łabędzia krzykliwego Cygnus cygnus (zagęszczenie 8,7 par/100 km2) i 56 par łabędzia niemego C. olor (13,9 par/100 km2). Na badanym terenie łabędź krzykliwy zasiedlał 31%, a łabędź niemy 40% kwadratów o powierzchni 2 × 2 km; na 10% tych powierzchni obydwa gatunki gniazdowały równocześnie. Silny wzrost liczebności łabędzia krzykliwego (z 1 do 8 par) na Wzniesieniach Górowskich w latach 2007–2021 jest zbieżny ze wzrostem populacji gatunku w Polsce, którą w roku 2021 oceniono na 290–330 par. Łabędzie gniazdowały na 86 zbiornikach, w tym na 32 obserwowano pojedyncze pary łabędzia krzykliwego, na 51 pojedyncze pary łabędzia niemego, na dwóch zbiornikach po jednej parze obu gatunków, a na jednym – 3 pary łabędzia niemego i jedną krzykliwego. Zalewiska bobrowe były zasadniczym siedliskiem lęgowym łabędzi, przy czym częściej zajmowane były przez łabędzia krzykliwego (74% stanowisk tego gatunku gniazdowało na zalewiskach) niż przez łabędzia niemego (50%). Dla zachowania populacji lęgowych obu gatunków zalecana jest ochrona zalewisk bobrowych na badanym terenie i w całym obszarze specjalnej ochrony ptaków Ostoja Warmińska. Obszar ten jest jednym z najważniejszych lęgowisk łabędzia krzykliwego w Polsce skupiając kilkanaście procent populacji krajowej. Do monitoringu tego gatunku w trudnodostępnych zalewiskach bobrowych zaleca się wykorzystanie drona.
Słowa kluczowe: sympatria, ekspansja, ptaki wodne, ochrona gatunków i siedlisk, OSO Natura 2000 Ostoja Warmińska
Ornis Polonica 2022, 63: 215–244
Liczebność i rozmieszczenie ptaków wodnych zimujących w Polsce w roku 2020
Włodzimierz Meissner, Tomasz Chodkiewicz, Łukasz Wardecki, Paulina Siejka, Jacek Antczak, Wiesław Bagiński, Jacek Betleja, Dawid Cząstkiewicz, Paweł Czechowski, Maciej Filipiuk, Andrzej Górski, Paweł Grochowski, Grzegorz Grygoruk, Robert Hybsz, Zbigniew Kajzer, Adam Kaliński, Marcin Łukaszewicz, Dominik Marchowski, Patryk Rowiński, Włodzimierz Szczepaniak, Kazimierz Walasz
Abstrakt: W styczniu 2020 roku przeprowadzono liczenie zimujących w Polsce ptaków wodnych obejmując kontrolami 2 390 różnego rodzaju zbiorników wodnych. Łącznie zaobserwowano 1 289 455 osobników, w tym 1 180 513 ptaków oznaczonych do gatunku, które przebywały na kontrolowanych obiektach, 39 634 os. w locie oraz 69 308 ptaków o nieustalonej przynależności gatunkowej. Najliczniejszym gatunkiem była krzyżówka Anas platyrhynchos, stanowiąca 41,9% spośród wszystkich zaobserwowanych ptaków, a jej liczebność przekroczyła 500 000 os. Całkowita liczba osobników każdego z kolejnych siedmiu gatunków: gęsi zbożowej Anser fabalis sensu lato, czernicy Aythya fuligula, łyski Fulica atra, gęgawy A. anser, gągoła Bucephala clangula, mewy srebrzystej Larus argentatus sensu lato oraz kormorana Phalacrocorax carbo przekroczyła 40 000, a udział każdego z nich przekroczył 3%. Te najliczniejsze gatunki stanowiły w sumie 78,5% wszystkich stwierdzonych ptaków. Ugrupowania liczące ponad 20 000 ptaków stwierdzono na ośmiu obiektach, które w sumie gromadziły 21% ptaków stwierdzonych podczas liczenia. Liczebności ptaków na Zalewie Szczecińskim z deltą Świny, Zatoce Puckiej zewnętrznej oraz na Zbiorniku Włocławskim przekroczyły 40 000 os. Omawiany sezon zimowy miał wyjątkowo łagodny przebieg, co zapewne miało wpływ na uzyskane wyniki, ponieważ liczebność ptaków wodnych zimujących w Polsce w dużym stopniu zależy od surowości zimy. Niższe temperatury panujące zimą we wschodniej Polsce zwykle są przyczyną mniej licznego zimowania ptaków wodnych w porównaniu z częścią zachodnią kraju. U wielu gatunków różnice te zaznaczyły się także w styczniu 2020, gdy temperatury były wyjątkowo wysokie. Jednak w porównaniu do surowych zim, we wschodniej Polsce odnotowano wyższe niż zazwyczaj liczebności cyraneczek Anas crecca, krzyżówek, łabędzi niemych Cygnus olor, gęgaw oraz czapli siwych Ardea cinerea. Bardzo łagodny przebieg zimy spowodował też, że pojawiły się gatunki rzadko zimujące w Polsce, takie jak brodziec śniady Tringa erythropus, brodziec piskliwy Actitis hypoleucos i rybitwa czubata Thalasseus sandvicensis. Warunki pogodowe sprzyjały też licznemu występowaniu takich gatunków jak czajka Vanellus vanellus, siewka złota Pluvialis apricaria, kulik wielki Numenius arquata, kszyk Gallinago gallinago, samotnik T. ochropus, wodnik Rallus aquaticus i łabędź czarnodzioby C. columbianus.
Słowa kluczowe: zimowanie, liczebność populacji, zbiorniki wodne
Obserwatorzy uczestniczący w liczeniu zimujących ptaków wodnych w styczniu 2020
Ornis Polonica 2022, 63: 245–281
Kartoteka Rzadkich Ptaków w Polsce w roku 2020 – gatunki nielęgowe
Przemysław Wylegała, Szymon Beuch, Arkadiusz Sikora, Łukasz Ławicki, Robert Cymbała, Paweł Czechowski, Stanisław Czyż, Piotr Dębowski, Andrzej Dylik, Grzegorz Grygoruk, Wojciech Guzik, Krzysztof Jankowski, Zbigniew , Łukasz Matyjasiak, Bartosz Smyk, Marcin Wężyk, Tomasz Chodkiewicz
Abstrakt: W niniejszym, trzecim raporcie Kartoteki Rzadkich Ptaków przedstawiono występowanie 38 rzadkich, nielęgowych gatunków w Polsce w roku 2020. W roku tym dokonano rekordowej liczby stwierdzeń następujących gatunków: gęsi małej Anser erythropus, gęsiówki egipskiej Alopochen aegyptiaca, szczudłaka Himantopus himantopus, rybitwy popielatej Sterna paradisaea (na śródlądziu), zaroślówki Acrocephalus dumetorum oraz świstunki żółtawej Phylloscopus inornatus. Odnotowano także liczne pojawy bernikli rdzawoszyjej Branta ruficollis, szablodzioba Recurvirostra avosetta, brodźca pławnego Tringa stagnatilis, warzęchy Platalea leucorodia, kobczyka Falco vespertinus, wójcika Phylloscopus trochiloides, drozda obrożnego Turdus torquatus (poza górami) oraz świergotka rdzawogardłego Anthus cervinus. Rok 2020 wpisuje się w serię sezonów z coraz mniejszą liczebnością górniczka Eremophila alpestris. Na Żuławach Wiślanych stwierdzono największe zimujące stado bernikli kanadyjskiej B. canadensis w Polsce liczące 2700–3000 os. Odnotowano też rekordowe stado 8 os. biegusa morskiego Calidris maritima w Świnoujściu oraz zdecydowanie liczniejsze niż zwykle pojawy wiosenne płatkonoga szydłodziobego Phalaropus lobatus (maks. stado 19 os.). Wykazano 2. i 3. przypadek zimowania szablodzioba w Polsce oraz pierwsze stwierdzenie zimowania pliszki cytrynowej Motacilla citreola.
Słowa kluczowe: rzadkie ptaki nielęgowe, rozmieszczenie, liczebność, fenologia, regiony, Polska, raport 2020
Ornis Polonica 2022, 63: 282–288
Pierwsze stwierdzenie srokosza północnego Lanius borealis w Polsce
Piotr Zabłocki, Agnieszka Mulawa
Ornis Polonica 2022, 63: 288–289
Wczesny lęg wodnika Rallus aquaticus na Pojezierzu Mrągowskim
Andrzej Dombrowski
Ornis Polonica 2022, 63: 290–293
Późne lęgi włochatki Aegolius funereus w Górach Stołowych jako jeden z problemów związanych z metodyką inwentaryzacji gatunku
Romuald Mikusek
Ornis Polonica 2022, 63: 294–295
Bryan Benn 2021. Short-eared Owls. An extensive study of Short-eared Owls in Britain. Bryan Benn. ISBN: 978-1-8384800-0-4
Romuald Mikusek
Ornis Polonica 2022, 63: 296–299
Życie dla ptaków. Wspomnienie o dr. Stanisławie Kuźniaku (1933–2022)
Grzegorz Lorek, Jakub Kosicki, Krzysztof Kujawa, Paweł Szymański, Marcin Tobółka, Piotr Tryjanowski
