Ornis Polonica 2012, 53: 165–174
Zagęszczenie samców derkacza Crex crex na wybranych powierzchniach
w Polsce
Michał Budka, Paweł Ręk, Tomasz S. Osiejuk, Krzysztof Jurczak
Abstrakt: Badania nad rozmieszczeniem i liczebnością derkacza przeprowadzono w latach 2007–2011 na obszarze 12 lokalizacji w Polsce. Jednokrotnie skontrolowano 238 kwadratów sieci UTM o wymiarach 1×1 km spełniających następujące kryteria: (1) każdy potencjalny samiec mógł być usłyszany z odległości mniejszej niż 500 m, (2) czas przebywania obserwatora w kwadracie był dłuższy niż 40 minut. Łącznie wykryto 441 odzywających się samców derkacza. Ptaki zasiedlały głównie łąki i nieużytki, sporadycznie spotykane były na polach, pastwiskach i w uprawach leśnych. Średnie zagęszczenia ptaków w odniesieniu do powierzchni siedlisk potencjalnych w obrębie lokalizacji wahały się od 1,3 do 6,6 odzywających się samców/1 km². Jednak lokalne zagęszczenia były znacznie wyższe, sięgając 10–25 samców/1 km². Średnia odległość do najbliższego sąsiada w całej badanej populacji wynosiła 316 m, jednak aż 67% osobników posiadało najbliższego sąsiada w przedziale odległości 50–300 m. W zasięgu słyszalności ptaka, przyjętym tu jako 1 km, znajdowało się średnio 6 samców. Osobniki pojedyncze notowane były zaledwie w niespełna 4% przypadków. Uzyskane wyniki wskazują, że w odpowiednich warunkach siedliskowych derkacz może osiągać wysokie zagęszczenia, zarówno na północy, w centrum i południu kraju. Zaobserwowano również tendencję do tworzenie przez samce luźnych grup, składających się z kilku–kilkunastu osobników, nawet w rozległych, jednorodnych fragmentach siedlisk. Najprawdopodobniej takie zachowanie samców zwiększa szansę znalezienia samicy i związane jest z nierównomiernym rozmieszczeniem samic.
Ornis Polonica 2012, 53: 175–187
Występowanie podgatunków gęsi zbożowej Anser fabalis na Ziemi Łódzkiej
w okresie migracji wiosennej 2011
Łukasz Krajewski, Tomasz Janiszewski, Tadeusz Musiał
Abstrakt: Podczas wiosennej migracji w roku 2011 na Ziemi Łódzkiej przeprowadzono badania nad występowaniem podgatunków gęsi zbożowej. W trakcie 21 kontroli na 7 stanowiskach oznaczono do podgatunku 7088 spośród ponad 58 300 obserwowanych gęsi zbożowych. Podgatunek fabalis miał większy udział w pradolinie warszawsko-berlińskiej (średnio 32,7%, zakres 0–87%), niż na zbiorniku Jeziorsko (średnio 15,3%, zakres 3–32%). Prawdopodobnie jest to wynikiem odmiennych preferencji siedliskowych obu podgatunków. Podgatunki różniły się fenologią przelotu wiosennego – szczyt liczebności fabalis przypadał ok. 2 tygodnie wcześniej niż u rossicus. Udział podgatunków obserwowany wiosną 2011 roku na Ziemi Łódzkiej odbiegał od proporcji podgatunków wśród ptaków migrujących przez Polskę. Obok różnic w geograficznym rozmieszczeniu tras przelotu fabalis i rossicus, na odmienne proporcje podgatunków na Ziemi Łódzkiej mogły mieć wpływ także różnice w strategiach wędrówki – fabalis spędza więcej czasu na miejscach przystankowych w porównaniu z rossicus.
Ornis Polonica 2012, 53: 188–201
Występowanie bernikli rdzawoszyjej Branta ruficollis w Polsce
Łukasz Ławicki, Tadeusz Stawarczyk
Abstrakt: Do roku 2011 berniklę rdzawoszyją Branta ruficollis stwierdzono w Polsce 220 razy (ok. 383 os.). Do końca lat 80. XX w. odnotowana była tylko 11 razy, ale od roku 1990 stwierdzano już ją corocznie z wyraźnym trendem wzrostowym. Mediana liczby pojawów w latach 1990–2005 wynosiła 4 stwierdzenia/rok (zakres 1–12), a zdecydowany wzrost nastąpił po roku 2005, kiedy mediana wyniosła 20 stwierdzeń/rok (zakres 13–41). Dominowały stwierdzenia z zachodniej Polski (87% pojawów), w tym głównie ze Śląska (99 stwierdzeń) i Wielkopolski (40). Berniklę rdzawoszyją obserwowano w Polsce w 125 miejscach, szczególnie licznie w Dolinie Baryczy (47 stwierdzeń), Kotlinie Biebrzańskiej (13), na Zb. Mietkowskim (11) i w PN Ujście Warty (10). Najczęściej obserwowana była jesienią, ze szczytem w trzeciej dekadzie października i pierwszej dekadzie listopada. Zimą stwierdzenia były nieliczne, a wiosną najwyższa liczebność przypadała na drugą i trzecią dekadę marca. Większość obserwacji dotyczyła pojedynczych ptaków (75%). Wśród osobników, u których oznaczono wiek 59% stanowiły ptaki dorosłe. Bernikle rdzawoszyje najczęściej spotykano na stawach rybnych (28%) i w krajobrazie rolniczym (27%), nieco mniej licznie w dolinach rzecznych (22%) i na zbiornikach zaporowych (18%). Znaczny wzrost liczby stwierdzeń bernikli rdzawoszyjej w ostatnich latach w Polsce jest prawdopodobnie spowodowany liczniejszym zalatywaniem tego gatunku do zachodniej Europy oraz zwiększoną aktywnością terenową obserwatorów przeglądających stada gęsi w poszukiwaniu rzadszych gatunków.
Ornis Polonica 2012, 53: 202–208
Genetyczne zagadki specjalizacji u kukułki Cuculus canorus
Joanna Sudyka
Kukułka Cuculus canorus jest obligatoryjnym pasożytem lęgowym. Nie zakłada własnego gniazda specjalizując się w pasożytowaniu na szeregu gatunków ptaków, głównie wróblowych Passeriformes. Dotychczas stwierdzono, że kukułka pasożytuje na ponad 125 gatunkach ptaków (Honza et al. 2001), które budują otwarte gniazda. Kukułka jest ptakiem wędrownym zamieszkującym w sezonie lęgowym teren niemal całej Europy (bez Islandii), Turcję oraz północne wybrzeża Afryki. Jej zasięg poprzez Syberię rozciąga się aż do Japonii, a na południu Azji do Himalajów i Chin. Na tereny lęgowe przylatuje w kwietniu–maju a odlatuje w sierpniu–wrześniu. Zimowiska kukułki znajdują się na południe od Sahary oraz na Półwyspie Indyjskim, w południowo-wschodniej Azji i na Filipinach (Davies 2000). Samiec posiada terytorium o powierzchni 30–40 ha, często nakładające się zasięgiem z terytoriami innych samców. Rewiry rozrodcze samic, o średniej wielkości 64 ha, również mogą zachodzić na siebie, w szczególności, gdy obfitują w dostępne gniazda, ale dominująca samica składa zawsze najwięcej jaj. Popołudniu samica wyszukuje odpowiadające jej gniazdo gospodarza. Złożenie jaja na ogół zajmuje jej mniej niż 10 sekund. W ten sposób zmniejsza prawdopodobieństwo przyłapania i ataku ze strony swojej ofiary. Ponadto, aby jej obecność pozostała niezauważona, samica usuwa jedno jajo gospodarza. Prawdopodobnie kolejnym przystosowaniem do pasożytnictwa lęgowego jest upierzenie kukułki, które przypomina nieco upierzenie jastrzębiowatych z rodzaju Accipiter. Możliwe, że takie naśladownictwo ma na celu ochronę przed drapieżnikami, bądź skuteczniejsze zastraszenie gospodarzy. Obecnie nie ma jednak wystarczających dowodów na poparcie tych hipotez. Upierzenie o właściwościach kamuflujących (jednolicie szary grzbiet i prążkowana pierś) mogło powstać na zasadzie konwergencji (czyli ewolucji zbieżnej). Dymorfizm płciowy u kukułki jest niewyraźny u odmiany szarej, samicę wyróżnia jedynie lekko rdzawe zabarwienie w górnej części piersi, aczkolwiek część samic występuje w odmianie rdzawej o jasnorudej barwie wierzchu ciała (Davies 2000).
Ornis Polonica 2012, 53: 209–221
Proporcja liczby heterofili do limfocytów jako wskaźnik stresu u ptaków
Joanna Skwarska
W badaniach nad ptakami coraz szerzej stosowane są analizy krwi będące podstawą do uzyskania wskaźników hematologicznych użytecznych w badaniach ekologicznych (Davis et al. 2008). Do najczęściej stosowanych wskaźników hematologicznych, których przydatność została wielokrotnie potwierdzona, zalicza się: zawartość hemoglobiny, hematokryt, liczbę i średnią objętość erytrocytów (MCV), liczbę i wzajemne proporcje różnych form leukocytów, w tym proporcję heterofili do limfocytów – H:L (Ots et al. 1998, Bearhop et al. 1999, O’Brien et al. 2001, Lobato et al. 2005, Nadolski et al. 2006).
Wiele wartościowych parametrów hematologicznych i biochemicznych jest w przypadku dzikich ptaków trudna do uzyskania. Spowodowane jest to trudnością w pobraniu odpowiedniej porcji krwi, która pozwoliłaby ocenić istotne dla analiz wskaźniki. W przypadku przeprowadzania badań na małych ptakach, np. wróblowych Passeriformes, istnieje możliwość pozyskania tylko niewielkiej próbki krwi tak, aby jej utrata nie spowodowała śmierci osobnika. Przyjmuje się, że jednorazowo można pobrać taką objętość krwi, która nie przekracza 1% masy ciała ptaka albo 2% masy, ale nie częściej niż w okresie 2 tygodni (McGuill & Rowan 1989, Fair et al. 2010). Wykonanie rozmazu krwi umożliwiającego po wybarwieniu policzenie leukocytów i późniejsze wyliczenie stosunku H:L wymaga pobrania niewielkiej objętości krwi (jedna kropla) (Ots et al. 1998).
Celem tej pracy jest przedstawienie aktualnego stanu wiedzy na temat zmian proporcji heterofili i limfocytów jako wskaźnika stresu u ptaków. Omówiono również wybrane czynniki ekologiczne i fizjologiczne wpływające na proporcję H:L.
Ornis Polonica 2012, 53: 222–226
Liczebność i rozmieszczenie derkacza Crex crex w Białymstoku w 2011 roku
Paweł Mirski, Adam Zbyryt
Ornis Polonica 2012, 53: 227–229
Kolejne stwierdzenia burzyka żółtodziobego Calonectris diomedea w Polsce
Michał Polakowski, Michał Skakuj, Sergiusz Niziński, Piotr Zientek, Gerard Bela
Ornis Polonica 2012, 53: 230–231
Jaki to ptak? Zagadka numer 68: Świerszczak melodyjny Locustella certhiola
Jan Lontkowski
